Հայկական թափառող պատմությունների տեսականիում Քաջ Նազարի մասին հեքիաթը պետք է որ անվերապահ առաջնություն ունենա, նրա կերպարն անմահացրել են Թումանյանը, Իսահակյանը, Դեմիրճյանը, Համաստեղը, Զորյանը, Ադալյանը, կինո եւ թատերական արվեստները, հյուսվել են ժողովրդական բազում ասքեր ու զավեշտներ… Տարբեր կերպ են մարմնավորել վախկոտ, ծույլ ու մեծաբերան Նազարին. նա մերթ բախտի բերմամբ հաջողության հասած, այդ հաջողությունը փառահեղորեն վայելող սրիկա է,՝ աղա Նազար, անհաղթ Նազար, մերթ արկածախնդիր խաբեբա, որին գահից գլորում են, շպրտում իր ճիշտ տեղը՝ աղբի մեջ: Երկու դեպքում էլ Նազարը ծաղր ու ծանակի, արհամարհանքի, տղամարդկային արժանապատվության բացակայության խորհրդանիշ է եղել, հատկապես իր Քաջ մականունով: Չմոռանանք, որ սույն տիտղոսին նա արժանացել է երեսի փսլինքի վրա հավաքված ճանճերին մի զարկով սատկացնելու քաջագործության համար…
Բայց այս վերջերս փոխվե՜լ է Նազարը: Նրա Քաջ մականունն այլեւս հակառակ իմաստով չի ընկալվում ու քմծիծաղ չի առաջացնում: Վերաբերմունքը կրկին երկուսն է՝ ժողովրդի մի մասը հիանում է այդ մակաբույծի գլխապտույտ հաջողություններով, որ ոջլոտ ծակուռից դուրս թռավ ու մի ցատկով բազմեց գահին, մյուսները սարսափում են մակաբուծությունից ու ոջլոտությունից առաջացած բռնակալական անզուսպ հակումներից:
Նազարի փոխակերպումն այնքան արագ է կատարվել՝ ինքն էլ է մնացել շշմահարված: Բայց դա երկար չի տեւել, արագ իր բուռն է հավաքել ամեն ինչ ու ամենքին, դարձրել իր ստրուկը, անտակ ախորժակի բավարարման մատակարարները: Հիմա Նազարն է ուրիշների վրա ծիծաղում, նրանց ծաղրում, մեկին անձեռոցիկ, մեկին ոտքի տակի լաթ սարքում: Ու թող սարսռան իմ ահից, ես ամենազոր Նազարն եմ՝ աղքատների պաշտելին, ճառեր ասողների թշնամին, թշնամիների սիրելին… Իմ թուրն աջ էլ է կտրում, ձախ էլ, հլա արեւելք ու արեւմուտք է կտրում… Ես քաջ եմ, քաջ եմ, քաջ եմ, Մեծն-Քաջն Նազարն եմ:
…Անշուշտ, սա պատմական փոխակերպում է, եթե փաստը քննում ենք հասարակության ընկալումների տեղաշարժի տեսանկյունից: Ավելի խորքային հայացքը բացահայտում է, որ հասարակությունը ենթարկվել է հոգեկան մեծ հարվածի, ինչի հետեւանքով ընկղմվել է հոգեմտավոր թմբիրի մեջ: Նրա համար երեկվա գարշելին այսօր տանելի է, երեկվա ծաղրելին այսօր հանդուրժելի է… Ծափեր՝ վախկոտ ոչնչություններին, ապտակ, բանտ, հալածանք՝ կարող, ազնիվ հայրենապաշտներին… Այնաստիճան է կուրացել Նորնազարը, որ չի նկատում, թե գահի շուրջը տարածքն ինչպես է շագրենու կաշվի նման սեղմվում: Կամ գուցե լավ էլ գիտի ու հույս ունի մոտիկ թագավորությունում մի պստիկ, բայց կերառատ գահիկ գտնել…
Թե որքան կտեւի համընդհանուր խեղվածության այս վիճակը՝ անհայտ է: Թերեւս մի հեռանկար պարզ է, որ այլեւս չի կարելի ամեն ինչ թողնել բանահյուսական ու գրական հերոսների ազդեցությանը, դա անկանխատեսելի է ե՛ւ դրական, ե՛ւ բացասական առումներով: Հիմա մեզ համար՝ հազարապատիկ բացասական: Երբեմն ու հենց այսօր հարկավոր է քաղաքական հատու միջամտություն, որը եւ հասարակությանը կառողջացնի, եւ պետությունը վտանգներից հեռու կպահի:
Հիմա մենք հոգեբանական եւ առարկայական գոյության ջրբաժանի ուղիղ կենտրոնում ենք: Կամ ջուրը մեզ կքշի-կտանի, կամ մենք ջուրը կենթարկենք մեր քաղաքական կամքին:
Հրաչուհի Փալանդուզյան