ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի եւ Եվրասիայի հարցերով օգնական Ջեյմս Օ'Բրայենի այցը Բաքու կասկած չթողեց, որ Ադրբեջանը կանգնած է լուրջ ընտրության առջեւ։ Եթե ոչ, ապա կարիք չի լինի, որ ամերիկացի պաշտոնյան Ադրբեջանի ղեկավարությանը տեղեկացնի, որ «վերջին տարիների իրադարձությունները թույլ են տվել Ադրբեջանին կենտրոնական դեր խաղալ տարածաշրջանում քաղաքականության փոփոխության հարցում, որն իր հերթին հանգեցրել է խաղաղության հաստատմանը»:
Սա, ըստ էության, տարածաշրջանում Ադրբեջանի կողմից ստեղծված նոր իրողությունների ճանաչում էր՝ Արցախի վերացմանն ուղղված ռազմական գործողություններն արդարացնելու միջոցով։ Հետաքրքիր է՝ ինչո՞ւ ԱՄՆ-ն որոշեց Ադրբեջանին այդքան սպասված առատաձեռն նվեր մատուցել: Պետք է հասկանալի լինի, որ միջազգային քաղաքականության մեջ նման մեծահոգություն հենց այնպես չի արվում։ Եվ այստեղ շատ բան պարզ է դառնում, երբ խորանում ես Բաքվում տեղի ունեցած բանակցությունների որոշ մանրամասների մեջ։
Այսպիսով՝ նշվել է, որ Ադրբեջանի նախագահի հետ հանդիպման ժամանակ «շեշտվել է տարածաշրջանում խաղաղության հաստատումը»։ Դե, հիմնականում խոսքն այն մասին է, որ նման խաղաղությանը պետք է ծառայի համընդհանուր համաձայնության ձեռքբերմանը Միջերկրական ծովից դեպի Կենտրոնական Ասիա Հայաստանով կապի միջանցք ստեղծելու վերաբերյալ։ ԱՄՆ-ը շահագրգռված է դրանում, ինչպես շահագրգռված է, որ Ռուսաստանը հեռանա տարածաշրջանից։ Առաջին հայացքից քաղաքական աշխարհին ոչ մի նոր բան չհաղորդվեց։ Բայց այդ դեպքում ինչո՞ւ էին արդարացված Ադրբեջանի ռազմական հանցագործությունները եւ համաշխարհային քաղաքականության մեջ նրա դերի շքեղ գնահատականները:
Ամեն ինչ թափանցիկ է դառնում, եթե հասկանում ես, թե ինչ իրավիճակում է հայտնվել Ադրբեջանը: Եվ այս իրավիճակը հետաքրքիր է նրանով, որ Ադրբեջանը հենց այդ «կենտրոնական դերն է խաղացել տարածաշրջանում քաղաքականությունը փոխելու գործում»՝ շնորհիվ Ռուսաստանի։ Իսկ առանց Ռուսաստանի, նրա ներկայիս դիրքորոշումը չափազանց անորոշ է թվում։ Ռուսաստանը տարածաշրջանից հեռացավ մի պատճառով՝ Ադրբեջանը լուրջ պարտավորություններ ունի՝ մասնավորապես պարտավորություն՝ մասնակցելու Ռուսաստանից Իրան Ադրբեջանի տարածքով «Հյուսիս-Հարավ» հաղորդակցության միջանցքի նախագծին։
Մեղրիով Ադրբեջանից Թուրքիա տանող երթուղիների վրա ռուսական վերահսկողության մասին պայմանագիրը նույնպես ուժի մեջ է մնում։ Ով գիտի, էլ ինչ է, որ Ալիեւը խոստացել է աջակցել Ռուսաստանին Արցախի կործանման հարցում. իզուր չէ, որ երկու կողմերն էլ հաճախ են նշում իրենց համատեղ գործողությունների ռազմավարական մակարդակը։ Այսինքն՝ Ադրբեջանը շատ հարմարավետ տեղավորվել է քշված Ռուսաստանի ստորոտում։
Հասկանալի է, որ ԱՄՆ-ն Ադրբեջանին առաջարկում է հրաժարվել ՌԴ-ի հանդեպ ունեցած բոլոր պարտավորություններից՝ դրանով իսկ կտրելով վերջինիս ձեռքերը տարածաշրջանի խնդիրներից։ Հրաժարվել՝ վերջին տարիներին ստեղծված հարմարավետ աշխարհը կորցնելու հաշվին։ Ավելին՝ հենց այնպես հաշտություն կնքել ատելի Հայաստանի հետ։ Եվ այստեղ հարց է ծագում՝ ո՞րն է Ադրբեջանին նման առաջարկներ առաջսդրելու նպատակը։ Արդյո՞ք ԱՄՆ-ն իսկապես մտահոգված է տարածաշրջանում խաղաղությամբ, թե՞ մտահոգված է Հայաստանով անցնող տրանսպորտային միջանցքով:
Սրա մասին արժե լրջորեն մտածել։ Ինչպիսի՞ գին պետք է վճարի Հայաստանը խաղաղության համար՝ ըստ ԱՄՆ-ի առաջարկած մոդելի։ Ի վերջո, այս ամենը ներկայացվում է որպես ոչ այլ ինչ, քան հօգուտ Հայաստանի արվող ձեռնարկ, որին պետք է միայն համաձայնել խաղաղության պայմանագրին։ Բայց չի ասվում, թե ինչու Ադրբեջանը պետք է հրաժարվի Ռուսաստանի հետ դաշինքից՝ այն պայմաններում, երբ թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ Ադրբեջանը շարունակում են Հայաստանը ներկայացնել որպես սպառնալիք տարածաշրջանի համար։
Դե, եթե սկսեն խոսել, պետք է ասեն, որ Հայաստանը նման վտանգ չի ներկայացնի։ Եվ ոչ միայն դա ցույց տալու, այլեւ այդպիսին դարձնելու համար։ Գուցե այդ ժամանակ Ադրբեջանը հրաժարվի Ռուսաստանից եւ ներքաշվի ամերիկյան ծրագրերի մեջ։ Դժվար է նույնիսկ պատկերացնել, թե այս դեպքում ինչ կմնա Հայաստանից։ Բայց, ամենայն հավանականությամբ, Ադրբեջանը չի կարող փոխել իր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ նույնիսկ նման պայմաններում. Ադրբեջանի քաղաքականությունը չափազանց սերտորեն կապված է Ռուսաստանի հետ։
ԱՄՆ-ը չգիտի՞ այս մասին։ Բնականաբար՝ գիտեն. նրանք նաեւ գիտեն, որ Ադրբեջանը չի հրաժարվի իր քաղաքականությունից։ Ի վերջո, բոլորը գիտեն, թե իրականում ինչ է իրենից ներկայացնում Ադրբեջանը։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ նման առաջարկություններ անել Ադրբեջանին։ Առջեւում բոլորովին նոր քաղաքական փոփոխություններ են, որոնց էությունն այսօր արժե ըմբռնել:
Մանվել Սարգսյան