- Վերջին շաբաթների ամենաքննարկված թեմաներից է «Զինապարտության մասին» եւ «Զինվորական ծառայության անցնելու մասին» օրենքներում փոփոխությունների նախագիծը: Ի վերջո, ի՞նչն է ստիպել նախագիծը ներկայացնողներին հենց հիմա այն իրագործել:

- Պատմականորեն շատ գործոններ կարող են լինել պահի ընտրության առումով, բայց փոփոխությունները թելադրում է բուն կյանքը, թելադրում են 25 տարվա մեր սխալները: Ի դեպ, բանակաշինության խնդիրների վերաբերյալ օրենքի նախագիծ էր անցած գումարման խորհրդարանում ներկայացվել իմ եւ Ռուբեն Հակոբյանի կողմից: Պարզվել էր, որ հարցը քննարկվում է նաեւ կառավարությունում եւ ընդհանուր մոտեցումներ են ձեւավորվում: Այնպես որ, կենսագործունեության ցանկացած ոլորտում մի օր ծառանում է փոփոխությունների հրամայականը, որովհետեւ հին ձեւով շարունակելն այլեւս անհնար է դառնում:

Հիմա այս փոփոխությունների շրջանակներում ի հայտ են գալիս հարակից այլ գաղափարներ: Օրինակ՝ բոլորս գիտակցում ենք, որ բանակում ծառայելը որոշակի տարիքում ՀՀ արական սեռի քաղաքացիների սահմանադրական պարտքն է: Սակայն անհրաժեշտություն է ծագում գտնել մի մեխանիզմ, որը, բացի երկու տարվա պարտադիր ծառայությունից, կկարգավորի այդ հարցում սոցիալական արդարության պահպանման ոչ պակաս կարեւոր պահանջը: Ի՞նչ անել, որպեսզի հասարակության մեջ սոցիալական արդարության զգացումն ավելի բարձրանա: Կամ՝ ստեղծել մի իրավիճակ, որ բանակից խուսափելու ոչ մի սողանցք չմնա, եւ այդ գործում ինչպիսի դեր վերապահել, ասենք, կրթական համակարգին: Կան ավելի խորքային խնդիրներ՝ կապված սպաների թվից պահեստազորի ձեւավորման, զինվորական ծառայությունը որպես մասնագիտություն ընտրած երիտասարդների պայմանների բարելավման, բանակում կոռուպցիոն եւ բացասական այլ երեւույթների վերացման հետ:

Մեզանում շատ երիտասարդներ էին ընտրում զինվորական գործը, արտերկրում փայլուն կերպով զինվորական ակադեմիաներ ավարտում, վերադառնում ու ծառայության մտնում ազգային բանակում: Իսկ երբ գալիս էր զորացրվելու տարիքը, հասած էին լինում ընդամենը գնդապետի կամ փոխգնդապետի աստիճանի՝ առանց պաշտոնում էական  առաջխաղացում ունենալու: Մինչդեռ մի խումբ գեներալներ ունենք, որոնք անկախ տարիքից եւ այլ պատճառներից, միշտ նույն պաշտոնին էին մնում: Երիտասարդ կադրային սպան չի կարողանում իրականացնել այն երազանքը, որն ունենում է ցանկացած զինվոր՝ դառնալ գեներալ:

Այսօրվա վիճակը, որում հայտնվել ենք, երեկվա սխալների արգասիքն է: Ուրեմն հետագայում մեծ գլխացավանք չունենալու համար պետք է փոքր խնդիրներ երբեք չկուտակել կամ հետաձգել վաղվան: Պետք է գիտակցել, որ հարցերը մեկ օրվա մեջ չեն լուծվում, բայց ամեն անգամ առնվազն մեկ քայլ պետք է անել՝ դրանց ամբողջական լուծման հասնելու համար:

- Ըստ Պաշտպանության նախարարության հիմնավորումների, այս փոփոխությունների նախագիծը հիմնված է սոցիալական հավասարության, այսինքն՝ «բոլորը հավասար են հայրենիքի առջեւ իրենց պարտքը կատարելու հարցում» կարգախոսի վրա: Ի՞նչ եք կարծում, արդյոք անկեղծ է այս առաջ քաշված գաղափարական հիմնավորումը:

- Երբ ժամանակին վերը նշածս նախագիծը բերել էինք խորհրդարան, դրա հիմքում ընկած էր հենց սոցիալական արդարության սկզբունքը: Այն ժամանակ պաշտպանության նախարարն ասում էր, որ հնարավոր չէ հարուստ եւ միջին խավի երեխաների դեմն առնել: Նրանց ծնողները կրկնուսույց են վարձում, ընդունել տալիս ԲՈւՀ, հետո կոռուպցիոն ճանապարհով՝ մագիստրատուրա, ասպիրանտուրա, ձեւական թեկնածուականներ են պաշտպանում ու ստանում տեղեկանք, որ իրենց տղան իրավական հիմունքներով ազատված է զինվորական ծառայությունից: Ինչպե՞ս վարվել:

Մենք այն ժամանակ առաջարկեցինք օգտագործել Իսրայելի, Շվեյցարիայի, Նորվեգիայի եւ շատ այլ երկրների մոդելը, այսինքն՝ ուզում ես՝ սովորի, չես ուզում՝ մի սովորի, մեկ է, հաջորդ զորակոչին գնալու ես բանակ: Խնդիրն այն է, որ մենք չենք ուզում դա հաղթահարել: Ինչո՞ւ ենք փորձում օգտագործել մի պատճառաբանություն, որի հիմքերը խախուտ են: Գիտական փաստարկն այսօր մեզանում համոզիչ կլիներ, եթե զգացվեր, որ մեր գիտելիքահենք տնտեսությունն այնպիսի արդյունքներ է տվել, որ ամբողջ աշխարհը հերթ կանգնած՝ Հայաստանից զենք է գնում, կամ ինչ-որ գույք է գնում: Ունե՞նք դա: Ոչ: Ուրեմն այս 25 տարիների ընթացքում լուրջ սխալներ ենք թույլ տվել: Այդ սխալներին ամաչո՞ւմ ենք նայել: Հասկանում եմ՝ տեխնիկապես ֆիզիկայի, մաթեմատիկայի, մշակույթի, երգ ու պարի ասպարեզներում կարող են հարցեր առաջանալ: Մենք մեր նախագծում դրան անդրադարձել էինք, որ օրինակ, պետք է հիմք ընդունել ոչ թե տեղական, այլ միջազգային օլիմպիադաների ցուցանիշները: Կարծես թե նմանատիպ մոտեցումներ արդեն ձեւավորվում են:

- Հաշվի առնելով բանակի ներքին խնդիրները, սպանությունների քանակը եւ այլն, այսօրվա դրությամբ «Ազգ-բանակ» հայեցակարգը կարո՞ղ է բավարար հոգեբանական ազդեցությունն ունենալ ծնողների վրա՝ իրենց 18 տարեկան երեխային բանակ ուղարկելու հարցում: Ինչու ոչ՝  նաեւ հենց երիտասարդների վրա՝ ինքնակամ բանակ գնալու հարցում:

- Եթե մենք ունենք պարտադիր զինվորական ծառայության հայեցակարգ, այսպես թե այնպես, բոլորը պետք է 2 տարի ծառայեն: Այս սկզբունքը կոպտորեն ոտնահարվում է: Հենց նեղն ենք ընկնում, միայն այդ ժամանակ ենք հիշում ենք, որ սոցիալական անարդարություն գոյություն ունի, իսկ մեր բանակում միայն աղքատ ընտանիքների տղաներն են ծառայում: Այստեղ պետք է փնտրել մեր խնդիրների, դժբախտությունների արմատները: Հիմա ուզում ենք հասնել նրան, որպեսզի թույլ չտրվի նման բան, եւ չասեն, թե կրթական համակարգը ծառայում է այդ ամբողջ խնդիրների առաջացմանը: Բացի դրանից, առաջարկել այլընտրանքներ, որոնցից ցանկացողները կարող են օգտվել, նաեւ գումար աշխատել:

Պարտադիրը ոչ ոք չի հանել, 2 տարին լինելու է, իսկ այլընտրանքի ընձեռած հնարավորություններից մարդիկ թող հաշվարկեն՝ արդյոք արժե՞ որպես սպա՝ ծառայել 3 տարի, կամ՝ արժե՞ 3 տարի ծառայել 5 միլիոն դրամի համար: Թող մարդիկ իրենք հաշվարկեն եւ, ըստ այդմ, կողմնորոշվեն: Ոչ ոք չի ասել, որ բանակն այդ երկու ծրագրով է գնալու, դրանք այլընտրանքային առաջարկներ են, որոնցից կարող են օգտվել, կարող են չօգտվել:

Մյուս մտավախությունը առողջապահական համակարգն է, բայց այստեղ եւս լուծում կա: Դա առողջապահական ապահովագրությունն է եւ էլեկտրոնային համակարգը, որի դեպքում որեւէ մեկը չի սկսելու 18 տարեկանից երեխայի գլխին հիվանդություններ հորինել, որովհետեւ ոչ մի ապահովագրություն չի մտնի կոռուպցիոն ռիսկի մեջ: Իհարկե, կան այլ լուծումներ եւս:

- Այս «Ազգ-բանակ», «Ես եմ» եւ այլ ծրագրերը մեզ ո՞ւր են տանում: Հետագայում ի՞նչ վտանգներ եւ ազդեցություններ եք տեսնում՝ կապված երիտասարդության, կրթության եւ, ընդհանրապես, պետության ապագայի հետ:

- Սրանք տարբեր տարրեր են, որոնք ձեւավորում են ընդհանուր մոտեցում: Մշակված հայեցակարգ՝ որպես այդպիսին, չկա: Այստեղ բաց դաշտ է, որտեղ մարդիկ կարող են առաջարկներ անել: Մենք այդ «Ազգ-բանակը» վերապրել ենք, ապրիլյան պատերազմը լավագույն ապացույցն է, մենք գիտակցեցինք «Ազգ-բանակի» կարեւորությունը, երբ վտանգի պահին բոլորն իրար գլուխ հավաքվեցին: Հիմա սրա մասին փորձում են խոսել, բարձրաձայնել, որը դեռ վերջնական մշակման տեսք չի ստացել:

- Իսկ որպես գաղափար, արդյո՞ք սա դրականորեն է անդրադառնում հասարակության վրա:

- Այսօրվա դրությամբ այն բաց է բոլորի համար, եւ կարող է ծառայել որպես ինստիտուցիոնալ մեխանիզմ: Հասկանում ենք, որ մասնավոր դեպքերով համակարգային խնդիրներ չես լուծի: Մենք համակարգային առաջարկներ պետք է անենք: Ես հուսով եմ, որ «Դիտակետ» ծրագրից հետո, երբ նոյեմբերին ամփոփումը լինի, միգուցե անհրաժեշտություն առաջանա շատ մոտեցումներ փոխել, որպեսզի բացահայտվեն այն համակարգային բացերը, որոնք տեղի են ունենում զորամասերում: Պետք է պահանջատեր լինել: Պետք է արդյունքները հրապարակվեն, որպեսզի հանրությունն էլ իմանա, թե որտեղ ինչ է կատարվում եւ ինչ քայլեր ենք ձեռնարկելու իրավիճակը շտկելու համար: Ես այդ պահանջը չեմ զգում: Մենք այլ բաների հետեւից ենք ընկած, բայց չենք ցանկանում համակարգային լուծումներ տալ:

Գիտությունը կարող է զարգանալ, այն դեպքում, երբ այդ գիտության մեջ գումար ես ներդնում: Եթե մենք բյուջեով գիտության մեջ գումարներ չենք ներդնելու այն պատճառով, որ ուսանողների տարկետումը հանեն կամ չհանեն, դրանից գիտությունը չի զարգանալ: Որովհետեւ եթե պատկերացնենք, որ այդ ուսանողը ավարտելուց հետո շատ ֆանտաստիկ կերպով գիտնական է դարձել, մեկ է՝ հետո ամուսնանալու է եւ երեխաներ ունենալուց հետո հասկանալու է, որ գիտնականի իր աշխատավարձով չի կարողանա ընտանիք պահել: Ստիպված այլ աշխատանք է գտնելու, որ ընտանիքի հոգսը հոգա: Ու այդպես այդ գիտության դաշտը չի աշխատելու: Դրա համար այս դաշտում պետք է պատվաբեր աշխատավարձ ու հնարավորություն լինեն, որպեսզի այդ գիտելիքները տնտեսության մեջ օգտագործվեն, եւ ինքն այդտեղից եւս գումարներ ստանա: Համալսարաններ լինեն, որպեսզի այլազգիները սովորելու համար հերթ կանգնեն, իսկ ուսանողն էլ վճարովի սովորելու դիմաց ապագայում բարձր աշխատավարձ ստանա: Եթե մենք այս համակարգային փոփոխությունները չկատարենք, ուրեմն հույս չունենանք, որ կարող ենք գիտություն զարգացնել: Ահա այս հարցերին պետք է լուծում տանք՝ օգտագործելով միջազգային դրական փորձը:

- Շնորհակալություն մեզ տրամադրած ժամանակի համար:

Հարցազրույցը վարեց
Գեւորգ Ղահրամանյանը