ԳԱԼԱ-ի հարցազրույցը քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանի հետ:
-Պարոն Սարգսյան, ՀՀ պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսյանը ռուսական կայքերից մեկին տված հարցազրույցում անդրադարձել է նաեւ ղարաբաղյան հիմնահարցին, չի բացառել ռազմական գործողությունների վերսկսումը՝ մասնավորապես նշելով. «Ընթացիկտարվա ապրիլին Ադրբեջանը լայնամասշտաբ ռազմական ավանտյուրա ձեռնարկեցԼեռնային Ղարաբաղի դեմ, որը լիովին տապալվեց: Այժմ մենք մեր աշխատանքըկառուցում ենք այն ենթադրության վրա, որ ռազմական գործողությունները կարող ենվերսկսվել»: Ի՞նչ եք կարծում, իրո՞ք նման վտանգ կա:
-Դե պատճառները շատ կլինեն, առաջինը, որ ցանկացած պաշտպանության նախարար այդպես պետք է խոսի, եթե չլուծված պրոբլեմ ունի, երկրորդն այն է, որ Ադրբեջանն անընդհատ է դրա մասին խոսել եւ իր ստրատեգիան երբեւէ չի փոխել, ու մարդիկ հասկանում են դա, ուստի նման հայտարարությունները հենց այդ պրիզմայով են: Սա կոնկրետ վիճակի հետ կապված չի, որ, ասենք, կան ինչ-որ նախադրյալներ եւ այլն, այդ ընդհանուր վիճակից ելնելով:
-Այսինքն ղարաբաղյան հիմնահարցի խաղաղ ճանապարհով լուծման ուղղությամբ բանակցությունները, որ ընթանում են, կարելի է ասել՝ իզո՞ւր են, Ադրբեջանն անում է այն, ինչ ուզո՞ւմ է:
-Ընդհանրապես հիմա այդ հարցերն ակտուալ են, ու իսկապես պետք է անընդհատ խոսվի, թե բանակցային պրոցեսների հետ ով ինչ հույս էր կապում, ու այն հույսերը, որոնք որ կապում էին, ընդհանրապես իրականության հետ կապ ունեին, թե չունեին: Այդ թեզերը, մոտեցումները, հիմա կարող է մենք ունեինք տարբեր մոտեցումներ, հույսեր էինք կապում, հետո գալիս է ինչ-որ մի պահ, հասկանում ես, որ այդ հույսերը կապ չունեն բանակցային պրոցեսի հետ, ուրիշ հարցեր են ծագում այդ ժամանակ: Կան թեզեր, չէ, եթե չկա բանակցություն, ուրեմն կռիվ, ինչ-որ համոզմունքներ կան, որոնք մտել են մեր կյանք, ու մենք խորը համոզված ենք, որ ամեն ինչն այդպես է, բայց կյանքը ցույց է տալիս, որ իրականում ամեն ինչ ուրիշ է, օրինակ ՀԱՊԿ-ից չի կարելի սպասել այն, ինչ որ դու ես ուզում, ՀԱՊԿ-ն ուրիշ գործառույթներ ունի, բանակցություններից չի կարելի սպասել այն, ինչ որ դու ես պատկերացնում: Քաղաքական պրոցեսներ են, ու պատերազմելը շատ ավելի դժվար է, քան բանակցություններ վարելը, մեկ էլ հակառակն է լինում, հիմա վերանայման ժամանակներ են, որ պետք է փորձենք կարծրատիպերից ազատվել:
-Վերջերս շատ է խոսվում այն մասին, որ փոխզիջումային տարբերակով է հարցը լուծվելու: Հավանական համարո՞ւմ եք:
-Անընդհատ փոխվում են գնահատականները, կարծիքները, ու ես կարծում եմ, որ հարցերը՝ կապված պատերազմի, բանակցությունների հետ, պետք է ուրիշ աչքով գնահատել, տեսնել՝ ընդհանրապես ինչ է կատարվում ու հարցերը ոնց են լուծվում, դե հիմա թեզ է դրված, որ փոխզիջումային է ու վերջ: Հիմա արդեն տարածքներից են խոսում, ասենք երկար ժամանակ չէին խոսում, Ս. Սարգսյանն ասում էր՝ մի խնդիր կա, դա ստատուսի խնդիրն է, հիմա, չգիտես ինչու, հանկարծ նետվեց հենց «տարածքները կոմպրոմիսի առարկա» տարբերակով լուծումը: Բայց դրանք որեւէ կապ չունեն իրականության հետ, տարածքներ տալով կոմպրոմիսի գնալը շատ կասկածելի գաղափար է, կոմպրոմիսն ինքը շատ կասկածելի է, քանի որ բոլորն են պարզ նշում, որ Ադրբեջանը կոմպրոմիս չի ցանկանում, դա ընդունելի չէ Ադրբեջանի համար, հիմա ոնց են գնում կոմպրոմիսի, վերանայման ընդհանուր պրոցես է պետք, որն է մեր խնդիրները, ինչի հետ ինչ հույսեր կապենք, ինչ է նշանակում պատերազմի սպառնալիք կա, թե չկա: Հիմա ընդհանրապես կոմպրոմիսի մասին խոսելը շատ դժվար է, քանի որ այդ երեւույթը չի քննարկվել՝ ինչն է կոմպրոմիս: Մենք, որ ստորագրել ենք զինադադարի պայմանագիր 92 թվականին, դա կոմպրոմի՞ս էր, դա կոմպրոմիս չէր, դա կապիտուլյացիա էր Ադրբեջանի:
-Այսինքն գտնում եք, որ փոխզիջումը խնդրի լուծման տարբերակ չի կարող լինել, քանի որ Ադրբեջանը համաձայն չէ, եւ միայն համաձայնությամբ է հնարավոր հասնել հարցի կարգավորման:
– Ադրբեջանը չի կառուցում կոմպրոմիսը, ոչ էլ ունեցել է ցանկություն, ոչ էլ ունի, ի վերջո իզուր չէ, որ Տեր-Պետրոսյանն ինքն էլ սպառնաց Ադրբեջանին: Կոմպրոմիսը շատ դժվար հասկանալու բան է, դրա մասին խոսողները պետք է կարողանան հասկացնել՝ ինչ է նշանակում կոմպրոմիս: Ես, օրինակ, գիտեմ, որ գոյություն ունի համաձայնություն, որը շատ հասկանալի բան է, երբ որ ինչ-ինչ պայմաններից մարդիկ գալիս են համաձայնության: Օրինակ, երբ որ ազատվեց Չեխոսլովակիան 90-ական թվականներին, այդ երկիրը շատ հանգիստ բաժանվեց երկու երկրի, եղավ համաձայնություն երկրի ներսում եւ ստեղծվեց Չեխիա ու Սլովակիա, դա կոմպրոմի՞ս է, ոչ, դա համաձայնություն է, մարդիկ չէին ուզում միասին ապրել, եկել են համաձայնության՝ բաժանվել են: Իսկ կոմպրոմիսն ինչ-որ մի բան կիսելն է, օրինակ, վերցնում են տարածքներն՝ եկեք կիսեք, չեմ հիշում մի դեպք, որ տարածքներ կիսող լինի, շատ դժվար է:
-Այդ դեպքում, Ձեր գնահատմամբ, ո՞րն է ղարաբաղյան հարցի լուծման բանալին:
-Ղարաբաղի խնդրի լուծման բանալին իրավունքը ճանաչելն է այդ ժողովրդի, այ եթե մենք ընդհանրապես թողնենք ամբողջ զրույցներն ու անցնենք այդ քաղաքականությանը, մենք պետք է հասկանանք, որ աշխարհում հարցերը լուծվում են իրավունքները ճանաչելու միջոցով, երբ որ ինչ-որ իրավունքներ են բարձրացվում, երբ որ ինչ-որ պայքար է գնում այդ իրավունքների համար, եւ երբ որ բոլորն այդ իրավունքները ճանաչում են, խնդրի լուծումը միայն դա է: Բայց մեր մոտ ի՞նչ կա, մեր մոտ Ղարաբաղի որեւէ իրավունք պրակտիկորեն ճանաչված չէ, 2007-ին ի վերջո միջազգային հանրությունը ճանաչեց այդ ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը: Բայց մինչեւ 2007-ը դա էլ չէր ճանաչվում, հիմա կարծես քաղաքներ, նահանգներ ճանաչում են անկախության իրավունքը: Վերցնենք Կոսովոն, ի՞նչ եղավ, արեւմտյան երկրներն ինչ-որ պահից հետո ճանաչել են այդ երկրի անկախությունը, որով հարցը լուծել են: Միայն դա է՝ իրավունքների համար պայքարը, ի վիճակի եք հասնել դուք նրան, որ Ձեր իրավունքները ճանաչեն, մնացած բոլոր տարբերակները շատ դժվար է հասկանալ: Ադրբեջանը 94 թվականին, հետո 95 թվականին ստորագրել է զինադադար, որին մասնակցել է Ղարաբաղը: Բայց չէր ճանաչում դա, ստորագրել էր, բայց չէր ճանաչում, ապրիլյան պատերազմում խախտեց այդ պայմանագիրը, իրենց դեմ տվին, հիշեցրին, որ ժողովուրդ ջան, դուք համաձայնության եք եկել, բայց իրենք փորձեցին ամիսներ շարունակ ասել, որ ոչ, այդպիսի բան չկա, հետո վերջում լռեցին: Համաձայնություն, իրավունքների ճանաչում՝ այն կատեգորիաներն են, որոնց շուրջ եթե մենք փորձենք արդեն ծավալվել, կարող ենք գտնել մեր ստրատեգիան՝ ոնց գնալ հասնել դրան, իրավունքները ճանաչվեն ու համաձայնության գալ: Առաջին անգամ եմ ես լսել, բայց Շավարշ Քոչարյանի կողմից մոտավորապես էդպիսի մի բան եմ լսել՝ Ղարաբաղի անկախության ճանաչում, տարածքները վերադարձնում են Ղարաբաղին, որոնք օկուպացվել են, ու դրանից հետո նստում են բանակցությունների Ղարաբաղը ճանաչող պետության հետ ու փորձում սահմանը ճշտել, սա արդեն ուրիշ տրամաբանության մեջ է:
