Ստեղծման առաջին օրվանից Հայաստանն իրեն հռչակել է իրավական պետություն, ինչն ամրագրված է նաև երկրի մայր օրենքով: Բոլոր նորմերը, որոնք բնորոշ են իրավական պետությանը, օրենքով սահմանված ու հաստատված են: Բայց հռչակելը մի բան է, հռչակածը կյանքի կոչելը` մեկ այլ բան: Ընդհանրապես, իրավական պետության գլխավոր խնդիրը պետական կառավարման համակարգի ձևավորումն է, իսկ դրա միակ լեգալ եղանակը` ազատ ընտրությունները: Ցանկացած այլ ձև քրեական հանցագործություն է:
Քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանի կարծիքով` մեր հռչակած իրավական պետությունն այդպես էլ մնացել է թղթի վրա: Մենք չենք կարողացել իրականություն դարձնել այն, քանի որ չենք ստեղծել ազատ ընտրությունների գործարկման մեխանիզմ: Փոխարենը գտել ենք կառավարման լծակներին տիրանալու այլ ձևեր:
Այդ ձևերից Հայաստանում առաջինը գործել է ավտորիտարիզմը: Եթե չընկնենք տեսական մեկնաբանությունների գիրկը, համաձայնության այդ եղանակի բովանդակությունը հանգում է հետևյալին` երբ մեկ մարդ կամ մարդկանց մեկ խումբ ինչ–որ կերպ համոզում է ժողովրդին, որ հենց տվյալ մարդն ունի իշխելու իրավունք:
«Իրավական պետության մեխանիզմը հստակ է` մարդիկ ստեղծում են կուսակցություններ, ներկայացնում են պետական զարգացման ծրագրեր, որոնց ժողովուրդը հավանություն է տալիս ընտրությունների միջոցով: Նման բան Հայաստանում չի եղել»,– համոզված է Մ. Սարգսյանը: 1990–ին Ղարաբաղն ազատագրելու, «Պայքար, պայքար մինչև վերջ» գաղափարի հիման վրա խորհրդարանական ընտրություններում հաղթեց ղարաբաղյան շարժումը: Նույն գաղափարի աջակցությամբ արդեն 1991–ին նախագահ ընտրվեց շարժման առաջնորդներից Լևոն Տեր–Պետրոսյանը: Ճիշտ է, ընտրությունները կայացել էին, բայց դրանց հիմքում ավտորիտարիզմը բնորոշող գաղափարն էր:
Խաղի այս կանոնը շարունակվեց նաև հաջորդ տարիներին: 1997–ին Հանրապետական կուսակցության շուրջ հավաքվեցին քաղաքական ակտիվ գործիչներ` Վազգեն Սարգսյանի գլխավորությամբ: Բարդ ժամանակներ էին` 96–ի նախագահական ընտրություններից հետո էր: Մարդիկ չէին ընդունում ընտրությունների արդյունքները: Քաղաքում հայտնվեցին զորքեր: Իսկ խաղի կանոնները թելադրողները պնդեցին` մենք ենք որոշողը: Ավտորիտարիզմը գործեց իր ողջ ուժով:
1998–99 թթ. վիճակը մի փոքր փոխվեց: Քաղաքական հարթակ իջավ «Միասնություն» դաշինքը` Վազգեն Սարգսյանի և Կարեն Դեմիրճյանի գլխավորությամբ: Եվ նոստալգիայի գաղափարը, որն իրենով մարմնավորում էր Կ. Դեմիրճյանը, դարձավ այն առանցքը, որի հիման վրա դաշինքը կարողացավ հաղթել խորհրդարանական ընտրություններում: Փաստորեն, կրկին ընտրությունները կայացան, բայց գաղափարը նոստալգիան էր:
Իր առաջին ընտրությունների ժամանակ ավտորիտարիզմի ընձեռած հնարավորություններից փորձեց օգտվել նաև Ռոբերտ Քոչարյանը: 1998–ին նա ընտրությունների գնաց «մենք Ադրբեջանին հաղթել ենք, մենք հաղթել ենք, ես եմ կերտել իմ կենսագրությունը» գաղափարներով: Բայց երբ 1999 թ. հոկտեմբերի 27–ին Ազգային ժողովում գնդակահարվեցին Վազգեն Սարգսյանն ու Կարեն Դեմիրճյանը, նրանց հետ միասին գնդակահարվեց նաև ավտորիտարիզմի գաղափարն ընդհանրապես: Հոկտեմբերի 27–ից հետո քաղաքական կյանքում փորձեցին ակտիվություն դրսևորել նրանց բարեկամները` Վ. Սարգսյանի եղբայրը և Կ. Դեմիրճյանի որդին: Նրանց գործունեության հիմքում «պտուղը ծառից հեռու չի ընկնում» գաղափարն էր: Մարդիկ, ովքեր սովոր էին գնալ նման գաղափարների հետևից, հաջորդող ընտրություններում ձայն տվեցին, այսպես կոչված, «միֆոլոգիա» ունեցող այդ անձանց: Բայց այդ գաղափարը չափազանց թույլ հիմքեր ուներ: Բացի այդ, երկրում իրավիճակ էր փոխվել:
Անկախությունից հետո ձևավորվել էր ֆինանսական, տնտեսական մեծ կարողություն ունեցող մարդկանց մի խումբ, ովքեր փորձում էին գտնել իրենց անօրինական հարստությունը պաշտպանելու մեխանիզմներ: Ու սկսում է մեծանալ տնտեսական կապիտալի ազդեցությունը քաղաքականության վրա: Այն ստանում է քաղաքական գործառույթ: Արդեն 2003 թ. խորհրդարանական ընտրություններին մասնակցող գրեթե բոլոր խոշոր կուսակցություններից յուրաքանչյուրի ցուցակում տեղ են գտնում մինչև 20 խոշոր սեփականատերեր: Նրանք անցնում են խորհրդարան, ստանում մանդատ: Ու ավտորիտարիզմն իր տեղը զիջում է քրեական օլիգարխիային, որն իր իրավական ձևակերպումն ստանում է 2003 թ. կոալիցիայի հուշագրով: Պետական ու տնտեսական ամբողջ համակարգը շատ հմուտ ձևով բաժանվում է մասնակիցների միջև, բոլորն ստանում են իրենց հնարավորությունները և իրավունքները:
Փաստորեն Հայաստանն անցել է իրավական պետության երկու մետամորֆոզի միջով` ավտորիտարիզմ և քրեական օլիգարխիա: Արդեն այսօր ընթացող փոփոխությունների արդյունքում օլիգարխիկ համակարգը կվերափոխվի՞ ու կպահպանվի՞, թե, ի վերջո, մենք կունենանք իրավական պետություն, կախված է մեզնից: Եթե կարողանանք օլիգարխիայից ազատվել, կստանանք իրավական պետություն, եթե ոչ` հավերժ կմնանք դրա ճիրաններում: Երրորդ տարբերակ չկա:
