Մանվել Սարգսյան. Ռազմավարական եւ ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն
- Պարոն Սարգսյան, կարիք ունի արդյո՞ք Հայաստանի հանրապետությունը Սահմանադրության փոփոխությունների, որո՞նք են նման նախաձեռնության պատճառները:
- Գիտե՞ք, մենք պետք է փորձենք եղած փորձից մի բան հասկանալ: Սովորաբար գալիս է ժամանակը, երբ պետք է առաջին դեմքը հեռանա կամ նախագահի պաշտոնի խնդիր է ծագում: Արդեն իսկ մենք 2005 թվականին նման մի վիճակի հետ հանդիպել ենք, երբ կրկին մեծ աղմուկ եղավ Սահմանադրության փոփոխության հետ կապված: Եվ հետագայում էլ շատերը կարծում էին, որ դա արվում էր մի պարզ, հստակ նպատակով, որ եկող ընտրական փուլերով վերընտրվի կամ փոփոխություն կատարվի ի օգուտ գործող նախագահի: Շատերն են դա ասում եւ ինչ-որ տեղ ճիշտ են ասում: Այսինքն հիմնական պատճառը ֆիզիկապես դա է, երբ գործող այս վարչախումբը փորձում է ամեն կերպ օրինականացնել իր ցանկացած գործունեություն: Այստեղ նորություն չկա, ես նկատի ունեմ, որ պրակտիկորեն բոլորն էլ դա հասկանում են: Ուրիշ է կոնկրետությունը, թե ինչու՞ է նման բան առաջարկվում, ինչու՞ մինչ օրս հենց գործող նախագահը կարծես թե վերջնական ինչ-որ բան չի ասում այդ մասին: Բայց դա նույն տրամաբանության մեջ է, կրկին նույնն է, չի կարող գործող նախագահը այդ պաշտոնում մնալ, եւ սովորաբար նման ժամանակահատվածում մարդիկ կառավարությունում, Ազգային ժողովում, որոնք ցանկություն ունեն ավելի ակտիվ իրենց ցուցաբերել, իրենք ձեւավորել մի իրավիճակ ներիշխանական, որպեսզի հետո կարողանան օգտվել ընտրությունների ժամանակ: Նման ձգտումներ անընդհատ էլ լինում են: Եվ կարելի էր սպասել, որ արդեն 2015 կամ 2016 թվականից նման պրոցեսներ կսկվեն: Կարծում եմ դա էլ էր պատճառներից մեկը Ս.Սարգսյանի կողմից, որը շատ մեծ սիրահար է նման նախաձեռնողական քաղաքականության, երբ ինչ-որ մի կեղծ կամ կիսակեղծ օրակարգեր է ստեղծվում եւ անընդհատ իրավիճակը, զարգացումները պահում է իր ձեռքին: Այսինքն անորոշ վիճակ է ստեղծում բոլորի համար եւ, որեւէ մեկը իսկապես չի կարող հիմա ինչ-որ իր սեփական նախաձեռնությունը, իր մոտեցումը ցուցաբերել: Ավելի շուտ ներիշխանական ինչ-որ խմորումներ զսպելու մի պրոցես է սա, որը դեռ պարզ էլ չի, կարող են վերջին պահին մոռանալ, ասել՝ ոչինչ էլ չկա, զուր խոսակցություններ են գնում եւ այլն, շատ հանգիստ: Նախաձեռնությունը ձեռքին է եւ ամբողջ երկրի ներքին քաղաքական պրոցեսը պահում է իր ձեռքին: Որովհետեւ այն, ինչ, որ գրված է այդ փոփոխությունների մեջ այնպիսի մի տպավորություն է ստեղծվում, որ ընդհանրապես փորձում են այս երկրում վերացնել համաժողովրդական ընտրությունները: Դա շատ պարզ ու հստակ է: Նախագահականը միանգամից հեչ, գոյություն չունի նախագահը, չգիտես նախագահին ով է ընտրել, երկրորդ փուլով պառլամենտական ընտրությունները, պառլամենտական ընտրություններին իմաստը չեզոքացվում են ընդհանրապես: Սա ֆունդամենտալ խնդիր է, եւ սա գործող այս վարչակարգի երեւի թե ցանկացած փոփոխություն ֆիզիկապես չեզոքացնելն է: 25 տարվա մեջ Հայաստանում նախագահական ընտրությունների շուրջ էին թոհուբոհերը, ճգնաժամերը, ակտիվությունը հանրության: Եթե հանում ենք նախագահական ընտրությունները, արդեն լրիվ քաղաքական պրոցեսները երկրում պահում է իր ձեռքին: Դա պարզ ու հստակ կա եւ ինչ-որ պրիմիտիվ անպատասխանատվության ինչ-որ մոդել է այս նոր առաջարկված տարբերակը, երբ իսկապես չես հասկանում ամենակարեւոր պատասխանատուները ովքեր են: Առաջին հերթին գերագույն հրամանատարի հարցն է լղոզված: Այսինքն այսպիսի շատ վտանգավոր բաներ կան: Եվ չգիտես դա ինչի՞ համար է, իսկապես մարդիկ ուզում են դա իրականություն դարձնել թե՞ նման բաներ մտցնելով լրիվ շփոթմունքի վիճակ են ստեղծում այս գործող համակարգում, որտեղ որեւէ մեկը չի ցանկանա ակտիվ դիրք գրավել, ինչ-որ բան անի, ես դա եմ տեսնում ուրիշ ոչինչ:
- Կա արդյո՞ք հանրային պահանջ եւ առհասարակ ի՞նչ հիմքով են նման բան փորձում անել:
- Դե գիտեք, ոչ ոք սրա մասին ոչ խոսում է, ոչ էլ ցանկություն ունի բացատրություններ տալու: Սա է խնդիրը նույնպես, որովհետեւ հիմնական խնդիրը մեր իշխանականների այն է, որ ոչ ոք ժողովրդի հետ չի խոսում: Հիմա, եթե որեւէ մեկը դուրս գար հարց տար շատ լուրջ ձեւով ինչպես ամռանը հարց էին տվել կապված էլեկտրաէներգիայի սակագնի հետ: Եթե նման ձեւով ժողովուրդը դուրս գա, եթե բացատրություններ չտան, կփորձեն գոնե խաբել, բայց հիմա անգամ նման խնդիր դրված չէ: Ժողովուրդը խնդիր չի դրել քաղաքական խավի առաջ, թե ինչո՞վ եք զբաղվում, մեզնից հարցրե՞լ եք, թե՞ չէ: Սահմանադրությունը ժողովրդի կոլեկտիվ պայմանագիրն է, այլ ոչ թե չգիտեմ, թե ում: Հիմա, ինչպես ամեն ինչը էս երկրում ուզուրպացիայի է ենթարկված, յուրացված է, այնպես էլ այդ ֆունդամենտալ իրավունքը. Սահմանադրություն ստեղծելու կամ փոփոխություն մտցնելու նույնպես ժողովրդից յուրացված է: Եվ ոչ ոք ոչ մի բացատրություն էլ բնական է ցանկություն չունի տալ: Եվ դա հնարավոր է դառնում, որովհետեւ այդ հարցում սկզբունքայնություն չեն ցուցաբերում տարբեր կուսակցություններ, մեծամասնությունը միանգամից թափվեցին այդ պրոցեսի մեջ: Մինչեւ ժողովուրդը դեռ գոյություն ունի քաղաքականացված խավ, ֆորմալ քաղաքական կազմակերպություններ, որոնք, եթե ինչ-որ ձեւով մի բան ձեւավորվեին, ինչ-որ կապ կստեղծվեր ժողովրդի հետ, բայց մենք տեսնում ենք, որ մեծամասնությունը նույնպես հեռացավ, մտավ այդ առաջարկվող օրենքների մեջ, եւ այստեղ ընդհանրապես կտրվեց այդ կապը ժողովրդից: Եվ հետո մենք տեսնում ենք մի քանի կուսակցություն, որոնք շատ քիչ ազդեցություն ունեցող են, անգամ լայն թափ ստացած չկան էլ քաղաքական սեկտորի մեջ: Այն ինչ հաջողվել է անել՝ այդ պրոցեսը, նման բաները հենց այդ դրվածքի պատճառով է, որովհետեւ տեր կանգնող չկա, առավել ակտիվ քաղաքական խավի կողմից տեր կանգնող չկա: Եթե լիներ, կարող է շատ ավելի մեծ աշխատանք տարվեր, ժողովուրդն էլ այդ վտանգները տեսներ: Հիմա այստեղ փորձում են ինչ-որ բաներ անել: Հիմնականում որպես արգումենտ խոսվում է, թե եկեք սահմանադրության մասին չխոսենք, որովհետեւ սա ընդամենը Ս.Սարգսյանն ուզում է վերարտադրվել: Այսինքն, խնդիրն էլ հստակ չէ, միայն որովհետեւ ուզում է վերարտադրվել: Դա էլ, իհարկե, մարդկանց մեջ տրամադրություն է ծնում, կարծես թե, եթե չլիներ դա կարելի էր հանգիստ Սահմանադրությունն անցկացնել: Ենթադրենք չի վերարտադրվում, չկա նման խնդիր, բոլորն էլ համոզված են որ չկա, հիմա ի՞նչ անենք հանգիստ ասենք թող անցնի՞: Հասկանում եք այնպիսի տպավորություն է թողնում, որը թերահավատություն է ծնում արդեն դեպի այդ ուժերը: Այ սա էլ շատ էական է, չգիտեմ գիտակցո՞ւմ են դա քաղաքական կուսակցությունները, թե՞ ոչ: Երբ դու խնդիրն այդպես են դնում, այլ ոչ թե դնում տեսնում են այն վտանգը, որը այն ներկայացնում է, եւ դրա համար էլ բավականին դժվար է ստեղծվում այնպիսի ընդհանուր մի պատկերացում, որը կժխտի այս երեւույթը, չկա, ինչ էլ կա չես ուզում լսել: Ես էլ, երբ ելույթները լսում եմ մարդկանց, որոնք դեմ են շատ անհամոզիչ ինչ-որ բաներ են խոսում, ճիշտ այնպես, ինչպես մինչեւ հիմա անհամոզիչ ինչ-որ բաներ, որի հիմքում կրկին դրված էր այ այս մարդը վատն է, պետք է հեռացնել: Հիմա ստացվում է, որ եթե այդ մարդը հանկարծ լավը լինի, այս ամեն ինչը փուչ պրոցեսներ են էլի: Եվ դրա համար թերահավատությունն անընդհատ մեծանում է, չգիտեմ կփոխվի մի բան, թե չի փոխվի: Դեռ նախաձեռնությունը գործող վարչախմբի ձեռքում է:
- Արդյո՞ք ՀՀ ձախողումները, չարիքները գործող Սահմանադրության պատճառով են:
- Սահմանադրությունը մինչ այժմ եղել է գործող նախագահների ձեռքին զենք ժողովրդի դեմ՝ հանրությանը զսպելու, պատժելու, անօրինականությունները օրինականացնելու: Սահմանադրական նորմաները միակողմանի օգտագործվել են գործող ռեժիմի կողմից: Երբեւէ չի եղել, որպեսզի ժողովուրդը ոտքի կանգնի այսպես դեմ տա: Եղել է լոկալ, իհարկե եղել է, չենք կարող ասել չի եղել: Մի անգամ Սահմանադրական դատարանը 2003թ. կասկածի տակ դրեց նախագահական ընտրությունները՝ հիմք ընդունելով Սահմանադրական նորմաները: Եղել են ավելի շատ քաղաքացիական նախաձեռնությունների արդյունքում, երբ ժողովուրդը օրենքը դեմ է տվել եւ ստիպել է գործող վարչախմբին ետ գնալ, ճանաչել: Եղել են, բայց սա, եթե մենք համեմատենք իշխանությունների կողմից Սահմանադրության օգտագործման հետ շատ ասիմետրիկ է, նրանք շատ ավելի հմուտ են: Ծանոթ ինտելեկտուալ ծանոթ տղա ունեմ, ասում էր՝ անընդհատ թվում է, թե այս երկրում Սահմանադրությանը լուրջ միայն Հայաստանի նախագահներն են վերաբերվում, եւ նրանք են հասկացել սրա ուժը որն է, մնացածը շատ անլուրջ են վերաբերվում: Եվ ինչ-որ տեղ դա իսկապես ճիշտ է, նրանք հասկացել են, որ Սահմանադրությունը դա ահռելի ուժ է, իրավական ուժ եւ հմուտ ձեւով օգտագործում են ժողովրդին մեկուսացնելու, ճնշելու համար: Այս խնդիրները չգիտեմ, կրկին չի կոնսոլիդացվում ֆունդամենտալ կոնցեպտը հարցի ինչումն է: Հիմա ի՞նչ է նշանակում «ոչ»: «Ոչ»-ը դա նշանակում է վերածել սահմանադրական հանրաքվեն հերթական նախագահական ընտրությունների պես մի պրոցեսի: Այսինքն գործող վարչախումն առաջարկում է, դուք ընդունում եք այդ ծրագիրը, մասնակցում եք, վերջում բնական է, պետք է ասեք հանցավոր վարչախումբը կեղծեց, մի քիչ ալեկոծվի եւ գնաք տուն: Նույն գործընթացների մեջ եք մտցնում, դա է խնդիրը: Բայց ինչի՞ համար. 25 տարին բավական չէր, որ մենք տեսնենք, որ դա երբեւէ ոչինչ չի տալիս, որովհետեւ դուք մասնակցում եք եւ այդ երեւույթը ընդունում եք: Ուրիշ բան, եթե լրիվ ուրիշ մոտեցում լինի, չթույլատրեն, որ երբեւէ նման բան լինի:
- Ի՞նչ եք կարծում, մարդիկ կմասնակցե՞ն հնարավոր հանրաքվեին, թե՞ ոչ, անտարբե՞ր են, կբոյկոտե՞ն, թե՞, եթե կաշառք տան՝ կգնան քվեարկելու:
- Կաշառակերություն չի լինի, այստեղ ոչ ոք փող չի էլ տա: Հասկանո՞ւմ եք, դուք երբ մտնում եք այդ պրոցեսի մեջ, արդեն թույլ եք տալիս դիմացինին ինքը կազմակերպի այնտեղ, ինչ ուզում է: Հիմա «ոչ»-ը գիտեք տարբեր է, ոչ նա է, որ դու բոյկոտում ես, չես ընդունում ռեֆերենդումը, եւ երկրորդը նա է, որ դու ռեֆերենդումն ընդունում ես գնում ես «ոչ» ասես: Եվ առաջին դեպքում դու ժողովրդին ասում ես մի գնա, մի մասնակցի, մի գցի, երկրորդում ասում ես ժողովուրդ գնացեք բոլորդ, բոլորս գնանք «ոչ» ասենք: ժողովուրդն ի՞նչ պետք է ասի, չգիտի գնա՞: Տեսեք, արդեն խոցելի է ամեն ինչ այս դրվածքի մեջ: Ես ուրիշ երկրների, օրինակ, գիտեմ ընտրությունների հետ կապված, որտեղ հնարավոր չի անցկացնել, եւ մարդիկ ի՞նչ են արել, ողջ ժողովրդին կոչ են արել շարժում ստեղծել, անցյալ տարի էր Թայլանդում: Ընտրություններ այնքան ժամանակ չեն լինելու այդ երկրում, իրենք են ասել, մինչեւ քաղաքական ռեֆորմ չանեն, երբ, որ կանեք՝ կլինի ընտրություն եւ կարողացել են այնպես անել, որ ընտրությունները հնարավոր չէ անցկացնել: Սահմանադրությունը վերցնում, ասում են՝ մասնակցության նվազագույն շեմը՝ 25%-ը, օրինակ, եթե չի եղել, ընտրությունները չեն կայացել եւ դա իրականություն են դարձնում, ոչ ոք չի առաջադրվում, հանձնաժողովներ չեն գնում մարդիկ, ու չի կայանում, եւ գործող վարչախումբը մնում է օդից կախված, ոչ մի կերպ, ինչքան փորձում են անել, չի ստացվում: Մարդիկ ձեւը գտել են եւ պարտադրել են կառույցներին այդ թվում բանակին, որ այդ ռեֆորմն անեն: Չգիտեմ, կգտնե՞ն Հայաստանում, թե՞ ոչ: Բոյկոտելը քիչ է, դուք ձեր տանը նստեք, ասելու են՝ եկել մասնակցել եք: Բոյկոտը դա չէ, բոյկոտն այն է, որ չի իրականացվում, ի վիճակի չեն, չի ստացվում, հանձնաժողով ոչ ոք չի գնում, այդ մարդկանց բերում են, գնում են, տեսնում դատարկ է, դուռը փակ է, ոչ ոք չկա, մարդիկ չկան, կեղծարարներ էլ են չէ՞ պետք: Ուզում եմ ասել՝ նոր մոտեցումները, աշխարհի փորձը ուսումնասիրելով կարելի է այս շատ բարդ քաղաքական վիճակում փոփոխություն մտցնել: Դեռ չկա, նույն կրկնված արդեն իրեն սպառած մեթոդոլոգիաներով, նույն մոտեցումներով, կրկին ինչ-որ անզորության վիճակում մարդիկ փորձում են ինչ-որ մի բան անել: Հուսանք, որ այս վերջին շարժումների փորձը ինչ-որ մի բան կփոխի: Ժողովուրդն արդեն այլ հարցերում կարծես սովորել է ձեւերը: Բոլոր լուրջ խնդիրները, երբ դրվել են, հասել են իրենց նպատակին, հասել են՝ չեն թողել, որ տրանսպորտի գինը բարձրանա, օդում կախել են, ի վերջո տեսնում եք էլեկտրաէներգիայի հարցով պրոբլեմ ստեղծելով վարչակարգին, մինչ այդ էլ Մաշտոցի պուրակի պատմությունն էր:
- Գուցե՞ այս հարցի շուրջ անտարբերությունն է խնդիրը:
- Սա էլ պետք է հաշվի առնել, գուցե՞ մարդկանց դա չի հետաքրքրում, որովհետեւ, երբ առավոտից երեկո ասում ես՝ ամբողջ խնդիրն այն է, որ Ս.Սարգսյանը վերընտրվի, մարդիկ ասում են՝ թող վերաընտրվի, ինչու՞, որ դու լինես, ավելի լա՞վ է լինելու: Ասողներին չեն հավատում, է թող վերարտադրի ձեր գործն է, գնացեք մի թողեք, ես գնում եմ տուն: Դա մի այնպես խնդիր չէ էլի, այս մեկն ուզում է, թող նա լինի, այն մեկն ուզում է՝ թող նա լինի: Դրանք համոզիչ բաներ չեն, շատ դժվար խնդիր է, նման հարցադրումները, որ ինչ-որ մեկն ուզում է վերարտադրվի: Կիսվում է հանրությանը, այո հանրության կեսը կարող է դա ընդունել որպես պրոբլեմ եւ ասել, մասնակցում եմ, բայց հանրության մյուս կեսը դա որպես խնդիր չի տեսնում: Դա բա ի՞նչ խնդիր ա, որ դրա համար հստակ քայլեր ձեռնարկես, այդքանն էլ բավական է, որ այս ստատուս-քվոն տասնամյակներով պահպանվի: Խնդիրն այնպես պետք է դրված լինի, երբ 100-ը 0-ի դեմ է, ինչպես էլեկտրաէներգիայի դեպքում էր: Մեկ անձ եղե՞լ է, որ մի խոսք ասի այս շարժմանը, այս երկրում նման անձ չի եղել: Այ խնդիրը դա է, որ 100%-ով մարդիկ իմանան՝ սա ճիշտ է, սա սխալ է: Այդ ժամանակ մարդիկ դուրս են գալիս, պայքարում են: Հիմա քաղաքական մեր դրվածքում չկա նման բան կապված Սահմանադրության հետ, այդպես միանշնանակ անխոցելի դրվածք, որ 100% մարդիկ ասում են այո, այդպես է, դուրս են գալիս պայքարում են: Կարեւոր չի պայքարեն 100%-ով, եթե 100%-ը գտնում են, որ ճիշտը սա է 1%-ը այդ հարցը լուծելու է, բայց հարկավոր է 100% համոզված լինեն: Մեզ մոտ չի ստացվում, անընդհատ կիսված է կարծիքը, սա է լա՞վ, թե՞ նա, անընդհատ 50-ը 50-ի վրա է եւ դա էլ հաղթանակ է գործող վարչախմբի համար: Միայն դա է հարկավոր՝ ճիշտ ձեւակերպել խնդիրը եւ լուծել, ոչ խնդիրն է ձեւակերպած, ոչ լուծելու ձեւերը մարդիկ գիտեն, ոչ էլ լուծողներ կան:
Զրուցեց Փիրուզա Պետրոսյանը
