ԳԱԼԱ-ի հարցազրույցը քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանի հետ:
-Պարոն Սարգսյան, Մոսկվան արդեն պաշտոնապես է հայտարարում, որ կայանալու է Սարգսյան-Ալիև հերթական հանդիպումը: Հայկական կողմից ոչ միայն չեն հերքում, այլև դեռ մի քանի օր առաջ էին նախապատրաստում ՀՀ քաղաքացիներին այդ հանդիպմանը: Ի՞նչ կարծիք ունեք ընդհանրապես ակնկալվող հանդիպման մասին:
-Կարծեմ Ս. Սարգսյանը երկու անգամ պայմաններ է դրել: Նախ, որ պատերազմական օրերին էր պայման դրել, որ ադրբեջանական կողմը մինչև չվերադառնա հիմնական դիրքերին, չի լինելու բանակցություններ, հետո, չգիտես ինչու, նոր երեք նախապայմաններ էր առաջ քաշել: Եթե Ս. Սարգսյանը հիմա գնում է բանակցությունների, նշանակում է՝ իր պայմանները պիտի ընդունած լինեն: Եթե չեն ընդունել, ուրեմն պիտի բացատրություն տա հանրությանը, թե ինչի համար է գնում, ինչ թեմայով է գնում: Ոչ մի բան պաշտոնական գոյություն չունի:
-Ավելին, պարոն Սարգսյան, բոլորս ենք հիշում, որ Ապրիլյան պատերազմի օրերինՀայաստանի իշխանությունները հայտարարեցին, որ չեն գնա նույնիսկ հրադադարի,մինչև որ չվերադառնան ապրիլմեկյան դիրքերին: Սակայն հայկական կողմը համաձայնվեց զինադադարին՝ անտեսելով իր իսկ նախորդ հայտարարությունները:Հիմա նույնը կրկնվում է. հայկական կողմը գնում է բանակցությունների այն պարագայում, երբ ակնհայտ է, որ Ս. Սարգսյանի առաջարկած նախապայմաններից ևոչ մեկը մինչ օրս կյանքի չի կոչվել: Ի՞նչ եք կարծում, նման գործելաոճը ինչպե՞ս է ազդում խնդրի կարգավորման վրա:
-Բազմաթիվ անգամ բոլորն էլ ասել են, որ զինադադարն այդ օրը Ռուսաստանի շահերից էր: Երբ որ մեր զորքերն արդեն իսկ ազատագրում էին սահմանները, հանկարծակի հրաման տրվեց, որ սահմանները չվերականգնվեն: Որից հետո սկսեցին տարբեր մեկնաբանություններ անել, թե այդ սահմանները մեզ համար էական նշանակություն չունեն: Ավելի ուշ հասարակության կողմից հարցեր բարձրացվեցին՝ բա որ չունեին, ինչո՞ւ թույլ տվեցին 95 զինվոր ու սպա զոհվի: Ինչո՞ւ հրաման չէր տրվում դուրս գալ և չպայքարել այդ սահմանների համար: Եվ փաստն այն է, որ հատուկ հրամանով արգելել են մեր բանակին ԼՂՀ սահմանադրական սահմանը վերականգնել: Դա կարող ենք գնահատել որպես պետական հանցագործություն, և իրենք էլ լավ գիտեն, իզուր չէ, որ նման մեծ աղմուկ է բարձրացել սահմանի հետ կապված: Թե հանրության շրջանակներում, թե սպայական կազմի մոտ մարդիկ չեն կարող բացատրություն տալ, թե սա ինչ է: Երբ որ հիմա էլ Ս. Սարգսյանը նման քայլեր է անում, նույնպես կասկածում ես, որ նորից ուրիշ պետության շահերից է գործում: Եվ դա փաստ է. եթե ինքը բացատրություններ չտվեց, թե ինչու համար է գնում բանակցությունների, կարող ենք նույնպես գնահատել, որ հերթական քայլն է անում, որը մեր պետության շահերից չէ:
-Պարոն Սարգսյան, հիմա փոփոխված ստատուս քվոյով բանակցությունների գնալն ի՞նչ կտա հայկական կողմին: Կա տեսակետ, որ այս խնդիրը միայն ռազմական լուծում ունի:
-Հիմա հասարակությունն էլ ավելի լավ է գիտակցում, բանակցությունների հետ առանձնակի հույսեր չեն կապում: Հիմա նույնիսկ շարքային քաղաքացին է գիտակցում, որ այս կոնֆլիկտային վիճակին պետք է լրիվ ուրիշ մոտեցում ցուցաբերվի: Բայց կարծես թե փորձում են նորից հետ քաշել բնի մեջ, հետ պահել, որը նորից կբերի պատերազմի: Բնական է, որ եթե որևէ փոփոխություն չլինի, նորից Ադրբեջանն առաջ է շարժվելու: Սխալ մոտեցումներ, սխալ պատկերացումներ, հիմա էլ կարծես նորից փորձում են մնալ այդ շրջանակներում:
-Արցախի իշխանությունները ևս կարծես թե առանձնակի հույսեր չեն կապում Սարգսյան-Ալիև հանդիպման հետ: Արցախի և Հայաստանի իշխանությունների մեջ բանակցությունների գնալու հարցում հակասություն կա՞:
-Ոչ մի հակասություն չկա, Արցախի և Հայաստանի իշխանությունները դեռ մնում են հին պատկերացումների մեջ: Այսօր ընդհանրապես գնալ երկկողմ հանդիպման՝ պնդելով, որ եռակողմ փաստաթուղթն է դրված հիմքում, դա ինքնին հանցագործություն է: Բանակցությունները պիտի եռակողմ դառնային հենց այսօր: Եթե դա չեն անում մարդիկ, նշանակում է մնացել են 22 տարվա մտածողության մեջ, չեն հասկանում տարբերությունները:
-Ի՞նչ դիրքորոշում պիտի որդեգրի պաշտոնական Երևանը, որովհետև նոր փուլ է բացվում, նոր էջ է բացվում: Ժամանակին ասում էին՝ պետք է օգտագործել հարմար առիթն Արցախը բերելու բանակցային սեղանի շուրջ: Կարո՞ղ են նախապայման առաջարկել և չգնալ բանակցությունների, մինչև Արցախը վերադառնա բանակցային սեղան: Սա ռիսկ պարունակո՞ւմ է:
-Ռիսկը էլ ո՞րն է, որ հակառակորդը հայտարարում է, թե ջարդելու-փշրելու եմ, գալու եմ Երևան եմ հասնելու: Կարծես թե Ադրբեջանին առիթ է պետք, և չեն ուզում առիթ տալ: Ադրբեջանին ոչ մի առիթ պետք չէ: Երբ ուզենա, անելու է, խնդիրն այն է՝ ինչ քաղաքականություն ես դու կառուցում. նոր իրավիճակը մեծ նոր հնարավորություն է տալիս, բայց մարդիկ, ենթարկվելով ինչ-որ արտաքին ճնշումների, փորձում են վերադառնալ հին բնի մեջ:
-Արցախի ճանաչման մասին ի՞նչ կարծիք ունեք, պարոն Սարգսյան: Արդյոք ՀՀ իշխանությունները հարցը շատ չմանրացրեցի՞ն:
-Հարցը մանրացրեցին, արժեզրկեցին հենց 2010 թ.-ից, երբ որ Արցախը ճանաչելու հարցը շանտաժի մեխանիզմ սարքեցին: Ստեղծեցին վիճակ՝ ճանաչում կամ պատերազմ, և բերեցին պատերազմ: Եվ երկրորդ՝ ցույց տվեցին, որ բացարձակապես չեն հասկանում այդ ճանաչման արժեքն ընդհանրապես: Մինչև հիմա էլ իշխանությունները չեն հասկանում՝ ինչ է դա նշանակում: Դրա համար էլ մանրադրամ սարքած մանր-մունր հարցեր են լուծում:
-Ապրիլի 2-ին, երբ փաստացի Ադրբեջանը սկսեց պատերազմ, Ս. Սարգսյանն ունե՞ր լեգիտիմ իրավունք ճանաչելու Արցախի անկախությունը: Արցախում որոշ պատգամավորներ ասում են, որ իսկապես ՀՀ իշխանություններն ունեին այդ հնարավորությունը հենց ապրիլի 3-ին, 4-ին և չօգտվեցին այդ հնարավորությունից: Ինչո՞ւ:
-Մարդիկ պետք է ընդունեն քաղաքական դիրք, բայց չունեն, չեն հասկանում՝ ինչ է դա փոխում, ինչ քայլեր պիտի անեն: Երբ որ չգիտեն, երբեք էլ այդ քայլին չեն գնա: Պիտի մշակվի քաղաքականություն, որ հասկանան, թե եթե Ադրբեջանն առիթ է տվել, պետք է ուրեմն օգտվել առիթից: Բայց մարդիկ չգիտեն: Ոչ մի ճանաչման հարց, քաղաքականություն չեն տարել, աբստրակտ կարգավորման հարց են լուծել, տարիներ շարունակ: Հենց այնպես ձգձգել են, հենց այնպես հանդիպել են, բոլորն էլ գիտեին, որ խնդիր չեն լուծում, ոչ մի համաձայնության ոչ մեկը չի գալու, բայց օդից կախված հարցը պահեցին:
-Պարոն Սարգսյան, պաշտոնական Երևանն ինչպե՞ս պետք է գործի: Ի՞նչ քայլեր են պետք, որոնք այս պահին կարող են բեկում մտցնել ԼՂ հարցում ի շահ հայկական կողմի:
-Այն, ինչ որ հայտարարվել էր պատերազմական օրերին, ինչ ասվել է, պետք է արվի, ուրիշ ոչ մի բան: Ս. Սարգսյանը հայտարարություն էր արել՝ ռազմական փոխօգնության պայմանագրի մասին, ինչ-որ պայմաններ էր դրել, որ Ադրբեջանը պիտի վերադառնա հին դիրքերին: Չեմ կարծում, որ Հայաստանում լավ են պատկերացնում, որ սրանք կարևորագույն հարցեր են: Երբ խոսում են 94 թ.-ի մասին, դա նշանակում է, որ պետք է այդ քարտեզը վերականգնվի, և այդ մասին խոսվել է, Ս. Սարգսյանը ԵՄ դեսպանների հետ հայտարարեց, որ Ադրբեջանը պիտի վերադառնա ապրիլմեկյան դիրքերին, և սա կարևորագույն խնդիր է, որոնք պայման պիտի ստեղծեն բանակցությունների համար: Եվ հիմա մոռացության են մատնվել այս հարցերը, ինչի մասին խոսում էին: Դա մեծ վտանգներ է պարունակում, պարզ է, որ սա արտաքին ճնշման տակ է լինում: Հիմա գնալու է, նստելու բանակցելու են, կարծես ոչ մի բան չի եղել, ոչ մի դիրք չենք կորցրել, ոչ մի զոհ չի եղել: Սա շատ վտանգավոր երևույթ է: Չի կարելի նման բան անել: Եթե անգամ բանակցություն լինի, այն էլ եռակողմ, մի սկզբունք պիտի գործի Հայաստանի համար՝ պահանջել, որ Ադրբեջանը վերադառնա ապրիլմեկյան դիրքերին:
-Պարոն Սարգսյան, չորսօրյա ակտիվ ռազմական գործողությունների արդյունքումկոնկրետ տարածքներ ենք կորցրել: Պաշտոնական տվյալները, իհարկե, շատ «զուսպ» են ներկայացնում հայկական կողմի կորուստները, իսկ այ օրինակ Շուշիի առանձնակի գումարտակի ղեկավար Ժիրայր Սեֆիլյանը կորուստների վերաբերյալ այլ վիճակագրություն ներկայացրեց: Սա ի՞նչ է նշանակում:
-Պաշտոնական հայտարարությունների և իրականության մեջ արդեն հանրությունը սկսել է պաշտպանել ճշմարտությունը: Իզուր չէ խուճապն իշխանությունների, որովհետև մի բան զգում են: Եվ ընդհանրապես այդ պոստերը կասկածելի պայմաններով են հանձնվել: Պետական հանձնաժողովին այլևս ոչ մեկը չի հավատում: Դրա համար հեղինակավոր մարդկանցով պետք է հատուկ հանձնաժողով կազմել և բանակի հետ միասին պետք է գնալ տեղում բոլոր հարցերը ճշտել՝ ինչ պայմաններով են հանձնվել, ինչու են այդքան զինվորներ զոհվել, ինչու են հայտարարում, որ դրանք նշանակություն չունեն: Պետք է պարզել այդ դիրքերի ռազմավարական նշանակությունը: Այս ամենը շատ մոտ է պետական հանցագործության: Եթե պարզվի, որ նման բան կա, բնական է, քրեական գործ պիտի բացվի պետական սահմանը խախտելու փաստերով:
