Մեր զրուցակիցն է Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի (ՌԱՀՀԿ) տնօրեն Մանվել Սարգսյանը
Պարոն Սարգսյան, որո՞նք են այս նախընտրական փուլի առանձնահատկությունները։ Ընդդիմադիրները նորից հնարավոր դաշինքների մասին են խոսում, մյուսներն ասում են, որ արդեն ուշ է դրա համար։
Մենք արդեն փորձ ունենք, որ երբ նախագահի լիազորությունների ժամկետը վերջանում է, ինչ-որ ձևով փորձում են օրինականացնել երկրում տվյալ պահին ստեղծված քաղաքական իրավիճակը։ Օրինակ՝ երբ 2005-ին արդեն Սահմանադրություն ընդունեցին, ինչ-որ ծրագրեր մշակեցին իշխանական ճամբարում, որի նպատակը բնականաբար, իրենց դիրքերը պահպանելն էր։ Հիմա նույնն են անում. երբ Սերժ Սարգսյանի նախագահության ժամկետն է վերջանում, հորինում են տարբեր փոփոխություններ, այն ինչ այս պահին գոյություն ունի, օրինականացնում են, ինչ-որ նոր ձևեր են մտցնում։ Այդ ամենի էությունը, սակայն, նույնն է և ոչ ոք դա չի էլ թաքցնում, դա արվում է բացահայտ։
Դա ստեղծված համակարգի բնույթն է, երբ ամեն ինչ ներկայացնում են որպես բարեփոխումներ։ Իրականում մենք տեսնում ենք, որ գնալով ավելի ու ավելի է հաստատվում միտումը, որ ազատ ընտրությունների հնարավորությունները հանրության համար ավելի են փակվում։ Հիմա խոսել ինչ-որ այլընտրանքային ուժերի մասին, ընդհանրապես անիմաստ է։ Դեռ մի քանի տարի առաջ կարելի էր խոսել նման բաների մասին, բայց Սահմանադրական փոփոխություններն այնպես են արվել, որ ընդհանրապես որևէ ընտրության մասին խոսել հնարավոր չէ։
Ուղիղ ընտրություններով նախագահ չի ընտրվում, խորհրդարանի ընտրություններում բոլոր երաշխիքները ստեղծված են, որ ցանկացած արդյունք հօգուտ իշխող կուսակցության լինի։ Սա է ընդամենը, թեև կա մի առանձնահատկություն՝ կառավարության փոփոխությունը։ Սա էլ պայմանավորված է նրանով, որ այս տարի ճգնաժամային է՝ կապված ապրիլյան պատերազմի հետ, դրանից հետո ներքին խնդիրների՝ «Սասնա ծռերի» հետ և այլն։
Բնական է, որ այդ պայմաններում ավելի խորը քայլերի պիտի գնային, բայց դրանից էությունը չի փոխվում, որովհետև որևէ բան չենք տեսնում։ Կարելի էր խոսել լուրջ փոփոխությունից, եթե ՀՀԿ-ն լուծարվեր, արգելվեր։ Այդ ժամանակ, իհարկե, կարելի կլիներ խոսել, որ նոր քաղաքական իրավիճակ է ստեղծվում, բայց մենք ճիշտ հակառակն ենք տեսնում, երբ մտածում են նորից կառավարությունը սերտորեն աճեցնել այդ կուսակցության հետ։ Սա խոսում է այն մասին, որ ոչ մի նոր բան չկա։
Մի կողմից կառավարություն փոխվեց, պաշտոնանկ արվեց Սյունիքի մարզպետը, բայց մյուս կողմից նախկին մարզպետը նշանակվեց ՀՀԿ Սյունիքի մարզային կառույցի ղեկավար։ Ի՞նչ է անում իշխանությունը այս քայլով։ Մի կողմից զտում է տեղի ունենում, մյուս կողմից, չենք տեսնում պաշտոնյաների, որոնք պատասխանատվություն կկրեն նախկին թերացումների համար։
Քայլը, որը ցույց կտար՝ արդյոք իրական փոփոխություն կատարվում է երկրում թե ոչ, ՀՀԿ-ի խնդիրն է։ Նոր վարչապետը հայտարարեց, որ Հայաստանի գերխնդիրը ստվերն է, եթե այն չվերացնի, երկիրը երկիր չի դառնա։ Իսկ ՀՀԿ-ն այդ ստվերի քաղաքական մարմնավորումն է։ Երբ խոսում ենք, թե Հայաստանում այս կամ այն պետական համակարգն է, ես պետք է հասկանամ դրա էությունը, մինչդեռ պետական կառավարման համակարգը զավթված է խոշոր սեփականատերերի կողմից։
Մյուս կողմից հասարակությունն անօրինական է ճանաչում այդ անձանց ունեցած սեփականությունը։ Հիմա այդ մարդիկ ստեղծել են իրենց միասնական ինչ-որ ակումբը, որտեղ լուծվում են բոլոր խնդիրները, ստվերում աշխատելու իրավունքները և այլն։ Եթե այդ ամենը մնում է, ամրապնդվում է, ի՞նչ փոփոխության մասին կարելի է խոսել։
Ստվերը ՀՀԿ-ն է, և վերացնել ստվերը, նշանակում է վերացնել հենց ՀՀԿ-ն՝ իշխանության քաղաքական հենարանը։ Ես չեմ կարծում, որ Հայաստանում փաստացի գործող քաղաքական իրավիճակը պատահական է ստեղծվել։ Այս երկրում երբեք էլ սեփականությունը պաշտպանված չի եղել, այն անօրինական է եղել ու անպաշտպան։ Եվ սեփականությունը պաշտպանելու միակ ձևը պետական կառավարման համակարգը զավթելն է, ուրիշ եղանակ գոյություն չունի։ Եթե հանրությունը չի ճանաչում այդ սեփականության օրինականությունը, ոչ մի ձևով չեք կարող այն պաշտպանել, միակ ձևը պետական կառավարման լծակներ ունենալն է։
Դրա համար բոլորը միասին աշխատում ու իրենց ձեռքում են պահում իշխանությունը։ Օրինակներ ունենք, թե ինչ է նշանակում կորցնել իշխանության լծակները, երբ անմիջապես այլ-այլ ձևերով այդ սեփականությունը տեղափոխում են ուրիշ տեղ։ Հիմա խնդիրը հետևյալն է՝ հնարավո՞ր է պետական կառավարման համակարգն ազատել այդ խոշոր սեփականատերերից և գտնել պետական, օրինական միջոց Հայաստանում սեփականությունն օրինականացնելու համար։ Երբ սեփականությունն օրինականացված լինի, չի լինի նման գերխնդիր՝ օգտագործելով ֆինանսական հնարավորությունները՝ անընդհատ զավթել պետական համակարգը։ Սա միակ ձևն է, որը որևէ մեկը չի անում։ Էլ չենք խոսում ընտրությունների, անկախ դատական համակարգի մասին, որոնք ոչնչացված են այդ ակումբի կողմից, քանի որ պետք է երաշխիքներ ստեղծվեն, որ պետական կառավարման լծակներն անընդհատ իրենց ձեռքին են մնալու։
Գերխնդիրը, որ լուծվել է շատ պետություններում, ինչպե՞ս օրինականացնել սեփականությունը։
Այն դեպքում, երբ ՀՀԿ-ն չի լուծարվել և չի պատրաստվում լուծարվել, ավելին՝ հավանական է, որ նոր կառավարությունն էլ կհանրապետականացվի, ինչպե՞ս է հնարավոր հասնել իրական փոփոխությունների։
Ժողովրդի առաջ պետք է այդ խնդիրները դրվեն և լուծվեն։ Եթե չես լուծում, մնում ես նույն վիճակում։ Սա կարևոր խնդիր է։ Եթե կուսակցությունները խոսում են իշխանափոխության մասին, որևէ կուսակցություն ընդհանրապես չի խոսում իշխանափոխության արդյունքում ինչ խնդիր են լուծում։ Ես որևէ մեկից չեմ լսել սեփականության օրինականացման խնդրի մասին անգամ զրույց, նրանց անգամ չեն հետաքրքրում այդ հարցերը։ Այսինքն՝ սա կամ պիտի գիտակցվի ինչ-որ կուսակցությունների կողմից, կամ գործող համակարգը պետք է հասկանա, որ վերջը եղել է։ Եթե դա չի գիտակցվում, հանրությունն ինքը պետք է ընկալի, բայց նման ընկալում մեզանում գոյություն չունի։
Կարծում եք՝ հնարավոր դաշինքներն էլ նպատակ են հետապնդում ինչ-որ տեղ ԱԺ-ում զբաղեցնելո՞ւ։
Նրանք, ովքեր ԱԺ-ում են, երբևէ լսե՞լ եք նման բան։ Խոսում են համակարգային փոփոխության մասին։ Նախ պետք է նկարագրել գործող համակարգը, հետո ասել՝ ինչ համակարգ եք ուզում ստեղծել, հետո ինչպես եք ուզում դա փոխել։ Բազմաթիվ երկրներում դա արվել է և մեծ պրոգրես է եղել, մարդիկ ընդունել են նման պարտադրված օրենքներ, որոնք կարելի է սոցիալական պայմանագրեր կոչել։ Առաջին հերթին կնքվել է սեփականությունը օրինականացնելու, կուսակցությունների մասին օրենքը, որի հիման վրա պետական կառավարման համակարգն ազատվում է այդ կապիտալի կուտակումից։ Մեզ մոտ ընդհանրապես նման բանավեճեր չկան, քննարկումներ չկան, դրա համար այդ փոփոխությունները հնարավոր չէ անել, եթե չեն դրվում այդ հարցերը, քննարկվում են 1000 դրամի հարցը։
Իսկ իշխանությունն ինքը կարո՞ղ է դնել նման հարցեր և լուծել։
Այո։ Քանի որ նոր պետություն ենք, նման հարցերում պետք է հետևենք այլ պետությունների օրինակին, ինչպե՞ս դա անել վերևից, նման բան արվել են Միացյալ Նահագներում, այլ երկրներում տարբեր ժամանակաշրջաններում, բայց ես չգիտեմ՝ դա որքանով է կապված արտաքին ազդեցությունների հետ կամ ներքևում է հասունացել և համակարգն արդեն զգացել է իր վերջը։ Նման բան գոյություն չունի, որովհետև այդ բանավեճը չկա՝ ինչպես է փոխվում համակարգը, ինչ օրենքներ են ընդունվում, ինչպես են ընդունվում։ Դուք կարո՞ղ եք Հայաստանում կուսակցությունների մասին օրենք ընդունել, որ իսկապես կուսակցություններ լինեն։ Խմբավորումները, որոնք կուսակցության իրավունք են ստանում, նրանք չեն ուզում կուսակցություն լինել։ Բայց դուք փորձեք նման օրենք մտցնել, կտեսնեք, որ քաղաքական կուսակցությունները ուղղակի պատերազմ կհայտարարեն։ Կուսակցությունների մասին օրենքի նախագիծը, որ հիմա ԱԺ-ում քննարկվում է, դրանք իրավունքներ են առանց պատասխանատվության, չկա որևէ պատասխանատվություն հասարակության առաջ։ Նման պայմաններում են ստեղծվում այդ կուսակցությունները, որովհետև իշխող կուսակցությանը դա ձեռնտու է։ Տեսնո՞ւմ եք՝ ինչպես են աճում սնկի պես, աճում են, քանի որ նրանց միջոցով են պահպանում համակարգը։
