Շաբաթվա անցուդարձը` մեկնաբանությամբ
Փետրվարի 22-ին Ռազմավարական եւ ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնը (ՌԱՀՀԿ) անցկացրեց Արցախյան շարժման 30-ամյակին նվիրված սեմինար-քննարկում` «Ղարաբաղյան շարժում. հաջողության բանաձեւը» թեմայով: Այն նպատակ ուներ վերհանելու Շարժման հաջողության գործոնները, դիտարկելու ազգային-ազատագրական պայքարի մեզանում հաջողված աննախադեպ փորձը եւ քննելու համաժողովրդական վերելքի հետագա անկման ու պետականակերտման գործընթացի աղավաղման պատճառները: Խնդիրը համակողմանիորեն արծարծվեց ինչպես հիմնական զեկուցողների` ՌԱՀՀԿ հետազոտական ծրագրերի տնօրեն, քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանի ու «Սիվիլիթաս» հիմնադրամի փորձագետ Թաթուլ Հակոբյանի հիմնարար զեկույցներում, այնպես էլ հարցուպատասխաններին ու մտքերի փոխանակությանը մասնակցած բանախոսների ելույթներում:
…
Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի փորձագետ Արմեն Վարդանյանն անդրադարձավ այն հարցին, թե արդյո՞ք շարժումն իրականում ինքնաբուխ էր, թե ուղղորդված էր խորհրդային ԿԳԲ-ի կողմից, ինչը, Մանվել Սարգսյանի պարզաբանմամբ, բավարար փաստարկված չէ: Քաղաքագետը համոզմունք հայտնեց, որ Շարժումն աներկբայորեն ինքնաբուխ էր, ժողովրդավարական, իսկ բնույթով` ազգային-ազատագրական պայքար հանուն անկախության, ինքնիշխանության եւ արցախցիների հիմնարար իրավունքների ու ազատությունների: «Հանուն Հայաստան պետության» ճակատի նախաձեռնող խմբի անդամ Կարապետ Ռուբինյանը հետաքրքրվեց, թե որն է Շարժման փորձի կիրառական նշանակությունն այսօր եւ ինչու ներկայումս չի հաջողվում համազգային աջակցություն ստանալ: Զեկուցողների հիմնավորմամբ` մարդիկ ոչ թե հիասթափվել են, այլ «նրանց աչքերը բացվել են» եւ այլեւս անիմաստ գործընթացների հետեւից չեն գնում: Սարգսյանի կարծիքով` Վազգեն Մանուկյանի առաջարկած բանաձեւը, համաձայն որի` «կարեւորը իշխանափոխությունն» է, հետագայում այնքան է շահարկվել ու անպատեհ օգտագործվել բազմաթիվ քաղաքական գործիչների կողմից, որ վերջնականապես արժեզրկվել է: Ազգային ժողովի պատգամավոր Սասուն Միքայելյանը խոսեց Արցախի ազատագրումից հետո ծագած խնդիրների եւ դրանց հնարավոր լուծումների մասին: Մասնավորապես` նա ռեպլիկի կարգով ընդդիմացավ Թաթուլ Հակոբյանի այն պնդմանը, թե բանակցային գործընթացում երբեք Մեղրիի փոխանակման հարց չի արծարծվել: Հակոբյանը պատրաստակամություն հայտնեց ներկայացնել իր ձեռքի տակ եղած համապատասխան փաստաթղթի կրկնօրինակը, որը լույս կսփռի վիճահարույց այդ խնդրի վրա: Պարզաբանման կարգով նշվեց նաեւ, որ ո՛չ Հայաստանը եւ ո՛չ էլ Ադրբեջանը չունեն այն կարգավիճակը, որպեսզի Արցախի հարցի վերաբերյալ ինքնուրույն որոշումներ կայացնեն: Միակ տարբերակը միջազգային նորմերի շրջանակում հստակ դիրքորոշում ունենալն է, որի շուրջ պետք է համախմբել աշխարհի ուժեղներին, որոնք կպաշտպանեն այդ դիրքորոշումը: Detector.am կայքի խմբագիր Էդգար Վարդանյանը հնչեցրեց թերեւս արդիականության կարեւորագույն հարցերից մեկը` հետաքրքրվելով, թե արդյոք Արցախյան շարժում ասելով, պետք է հասկանալ նաեւ Հայաստանյա՞ն շարժումը, եւ իրականում Հայաստանի ժողովուրդը երբեւէ ինքնորոշվե՞լ է, մղելով պայքար ժողովրդավարության համար, որպեսզի ստեղծի անկախ պետություն, թե՞ ոչ: Նշելով, որ Արեւելյան Եվրոպայի բոլոր հեղաշրջումների հիմնարար նպատակը եղել է Խորհրդային Միության փլուզումը եւ անկախ ժողովրդավար պետությունների ստեղծումը, արդյո՞ք նույնը կարելի է ասել Հայաստանի պարագայում: Նաեւ զեկուցողներից խնդրեց մեկնաբանել, թե արդյոք հնարավոր չէր ինքնորոշվել բացառապես ոչ բռնի միջոցներով, քանզի դիմադրությունը հանգեցրեց պատերազմի՝ բազմաթիվ զոհերով ու խեղված ճակատագրերով, մինչ օրս չլուծվող խնդիրներով եւ նոր պատերազմի սպառնալիքով: Ի պատասխան` Մանվել Սարգսյանն ասաց, որ Հայաստանի հասարակությունը չի ինքնորոշվել, եւ մեր պետությունը միակն է ողջ հետխորհրդային տարածքում, որը Անկախության հռչակագիր չունի: Թերեւս 1989-ի միակ ռազմավարական քայլի փորձը եղավ, երբ ծագեց միասնական պետություն հռչակելու որոշումը, եւ 1991-ին Խորհրդային Հայաստանն անմիջապես հրաժարվեց այդ որոշումից, հանրաքվե անցկացրեց այդ ժամանակվա Խորհրդային Հայաստանի տարածքում միայն` դուրս թողնելով Արցախը, եւ որեւիցե հռչակագիր չընդունեց: 1989-ի որոշման հիման վրա 1990-ին հռչակվեց Հայաստանի Հանրապետությունը եւ խոստում հնչեց, որ կանգնում ենք ազատության ճանապարհին: Զեկույցի հեղինակները չեն բացառում, որ պատերազմի հանգեցրած մեծագույն վտանգը, հնարավոր է, պայմանավորված էր հենց Հայաստանի` չինքնորոշված լինելու հանգամանքով: «Ղարաբաղը թողնելով դրսում, բայց ներառելով «անկախական» հռչակագրի մեջ, Հայաստանն ամբողջ աշխարհում ճանաչվեց ամորֆ պետություն, եւ իրավունքը տրվեց Ադրբեջանին: Իսկ դրանից անմիջապես հետո, դեկտեմբերի 23-ին, ստորագրելով ԱՊՀ պայմանագիրը, Հայաստանը փաստորեն ճանաչեց Ադրբեջանի իրավատիրությունը»,- ամփոփեց Սարգսյանը: