Ի՞նչ խնդիրներ ունեն, այսպես կոչված, խաղաղության պայմանագրի 17 կետանոց բովանդակությունը համաձայնեցրած կողմերը։ Իսկ ի՞նչ խնդիրներ են լուծվում այս կամ այն կողմից։
Արժե նորից համառոտ խոսել այս մասին: Եթե մենք լիովին ազնիվ լինենք, ժամանակները մեզ թույլ կտան արձանագրել, որ տեղի է ունենում հետեւյալը. գրեթե առանց դույզն-ինչ ամաչելու Հայաստանը ցանկանում է հասնել խաղաղության պայմանագրին Ադրբեջանի համաձայնությանը, ընդ որում՝ ամեն գնով: Մինչդեռ ամեն գնով դրան կարելի է հասնել միայն անվերապահ հանձնվելու միջոցով, այսինքն՝ հակառակ կողմի ներկայացրած բոլոր պայմանների ընդունմամբ:
Ադրբեջանը խոստանում է ստորագրել նման փաստաթուղթ, սակայն ստորագրման այլ պայմաններ է դնում։ Կամ՝ նախապայմաններ: Նա պահանջում է Հայաստանի նախնական համաձայնությունը ստորագրելուց հետո այս նախապայմանները քննարկելու համար: Նրա կողմից արդեն հնչեցված նախապայմաններում կան թեմաներ, որոնք հայկական պետականության հիմնարար հայեցակետերին են առնչվում։
Հասկանալի է, որ Ադրբեջանը կոնկրետ այդ թեմաները դուրս է բերել համաձայնեցված պայմանագրի շրջանակներից, որպեսզի դրանք եւս դառնան թեմաներ, որոնցից Հայաստանը հետագայում չի կարող հրաժարվել։ Իսկ խաղաղության պայմանագրի գործող հոդվածների համալիրն այս դեպքում արդեն իսկ պայման է թվում հիմնարար թեմաներով բանակցություններ վարելու համար։ Այսինքն՝ հետագա բանակցությունները կիրականացվեն նախապես համաձայնեցված պայմանների շրջանակներում՝ սա է հնարքը:
Փաստորեն՝ անգամ Հայաստանի «կապիտուլացման» համար հնարավոր չէ ձեռք բերել Ադրբեջանի ստորագրությունը: Եվ դա երբեմն պատահում է, եթե լրջորեն մտածում ես, որ հանձնվելու ամենահեշտ ճանապարհը պատրաստ լինելն է՝ զիջելու այն ամենը, ինչ քեզանից պահանջում են: Բայց՝ ոչ։
Ուրեմն ուրիշ է՞լ ինչ է ուզում Ադրբեջանը։ Կարծես թե՝ ամեն ինչ ապագայում կարելի է ձեռք բերել արդեն իսկ համաձայնեցված պայմանների շուրջ բանակցություններում։
Ընթերցողին չեմ տանջի. սա արդեն մեկ անգամ չէ, որ ասվել է այդ երկրի նախագահի մակարդակով՝ Հայաստանը կարող է գոյություն ունենալ միայն այն պարագայում, եթե ընդունի Ադրբեջանի բոլոր պայմանները։ Միայն Ադրբեջանը կարող է թույլ տալ, որ Հայաստանի ներկայիս տարածքում պետություն ձեւավորվի։ Իսկ թե ինչպիսի պետություն՝ դա նույնպես պետք է ասի Ադրբեջանը։
Հայաստանի համար վիճակը ծանր է: Ու դա եղավ այն պատճառով, որ Հայաստանում երբեք չհասկացան իրավունք երեւույթի նշանակությունը միջազգային հարաբերություններում եւ պետական շինարարության դեպքում: Այստեղ միշտ կարծել են, թե ապագան կարելի է որոշել խանութպանի պարզ բանաձեւով՝ «կեսը տուր, մնացածը քեզ պահիր»: Պարզվեց, որ կյանքը մի փոքր այլ կերպ է կառուցված։
Ըստ այդմ՝ հիմա պետք է փորձենք վերագնահատել խանութպանի տրամաբանությունը։ Ամեն ինչ դեռ առջեւում է, մանավանդ որ հին աշխարհն այլեւս գոյություն չունի։ Դրսից ոչ ոք չի ասի ճշմարտությունը։ Բոլորը պետք է նոր աշխարհ կառուցեն՝ բոլորովին նոր սկզբունքներով:
Մանվել Սարգսյան