Կիրակի, Հոկտեմբերի 13, 2024

Խմբագրական

Ինքնորոշման դեմ խաղ չկա

անգործուն աստղանգործուն աստղանգործուն աստղանգործուն աստղանգործուն աստղ
 

Այս տարվա սեպտեմբերի վերջը եւ հոկտեմբերի սկիզբը ալեկոծեցին քաղաքական աշխարհը. Իրաքի Քրդստանը եւ Իսպանիայի Կատալոնիան անցկացրին անկախության հանրաքվեներ: Արագ փոփոխվող աշխարհում եւս մեկ անգամ իրեն զգալ տվեց ինքնորոշում երեւույթը: Եվ ինչպես կարելի էր ակնկալել, ինքնորոշված ազգերի դեմ մեղադրանքներ հորդացին բոլոր կողմերից: Չնայած միջազգային հանրությունը ճանաչում է ինքնորոշման իրավունքը, դրա իրականացման ցանկացած փորձ, որպես կանոն, բախվում է միջազգային համընդհանուր ժխտողականության պատին:

Եվ դա զարմանալի չէ. ինքնորոշման գործընթացը ժողովրդին քաղաքական ազգի վերածելու աշխատաեղանակ է, որն ինքն է ընտրում եւ հայտարարում իր ռազմավարական նպատակը, իրավունքները, արժեքներն ու սկզբունքները: Ինքնորոշումը ծնում է բանավեճ իրավունքի մասին: Քաղաքական իրողությունների անփոփոխելիությանը սովոր «բարգավաճ» ժողովուրդներին այնքան էլ դուր չեն գալիս ինքնիշխանության եւ անկախության հավակնող նոր թեկնածուները, հատկապես նրանք, ումից ինքնորոշված ​​ժողովուրդները հեռանում են:

Բայց կյանքը հաշվի չի նստում հակադրվողների ցանկությունների հետ: Ինքնորոշման արդյունքում ձեւավորված ինքնիշխանությունը շատ արագ ծնում է ինքնորոշված ազգի համար ուժի աղբյուր եւ բավարար պաշարամիջոցներ: Ուժեր, որոնք կարող են ապահովել նրա կենսունակությունը եւ կենսականությունը: Նման պաշարամիջոցը ձեւավորվում է առարկայական աշխարհի հետ հարաբերությունների արդյունքում, քանի որ ինքնորոշված սուբյեկտը միջազգային հարաբերություններում շատ արագ ստանձնում է մի դեր, որը բոլորին ստիպում է հաշվի նստել իր հետ:

Եվ սրանում ոչ մի առեղծված չկա. նոր ձեւավորվող սուբյեկտի նկատմամբ այլ սուբյեկտների կողմից անմիջապես ձեւավորվում է «բացասական» եւ «դրական» վերաբերմունք՝ դրանով իսկ ապահովելով ուժերի հավասարակշռությունը, որոնք երաշխավորում են ինքնորոշված ​​ժողովրդի անվտանգությունն ու անկախությունը: Այսինքն՝ հակադրվողների հույսն առ այն, որ ինքնորոշվող ժողովրդին հնարավոր է հեշտությամբ մեկուսացնել եւ ճնշել նրա կամքը, ի սկզբանե անհիմն է:

Ինքնորոշման դեմ ոչ մի խաղ չկա: Բոլորը սրանում շատ արագ համոզվում են, երբ ձեւավորվում են ինքնորոշված ​​ժողովրդի կողմնակիցների ու հակառակորդների ճամբարները: Սա սովորաբար տեղի է ունենում այն բանից հետո, երբ շվարած մետրոպոլիան, որն, իբրեւ կանոն, գտնվում է իրողությունների ողջամիտ ընկալման շատ ցածր աստիճանի վրա, առաջին անգամ ուժ է կիրառում:

Հետեւելով աշխարհակարգի փոխակերպումների ներկա շրջափուլում (սկսած 1985 թվականից) շատ պետությունների ու ժողովուրդների պատուհասած աղետներին, կարելի է մատնանշել աշխարհի բանական ընկալման ցածր աստիճանի հանգուցային պատճառը` հակվածությունը «սառը պատերազմի» ժամանակաշրջանի մտակաղապարներին: ԽՍՀՄ-ը, Հարավսլավիան, Ուկրաինան այդպես էլ չկարողացան գիտակցել, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ձեւավորված կայուն աշխարհակարգը` աշխարհում ուժերի հարաբերակցության կտրուկ փոփոխության պատճառով, կորցրել է իր արդյունավետությունը:

Չգիտակցվեց այն հանգամանքը, որ «սառը պատերազմի» շրջանում կազմավորված սահմաններն ու միջազգային հաստատությունները չեն կարող պաշտպանված լինել ո´չ միջազգային իրավունքի նորմերով, ո´չ համաշխարհային առանցքային տերությունների ազգային շահերով: Չգիտակցվեց նաեւ այն, որ պետությունները կորցրել են իրենց միջազգային դերերը, քանի որ դրանք կանխորոշված էին նույն աշխարհակարգի բնույթով: 2011 թվականին սկիզբ առած «Արաբական գարունը» արագ ցույց տվեց, որ աշխարհում արդեն սկսվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի արդյունքների վերանայումը: Այդ ժամանակահատվածում ձեւավորված Մերձավոր Արեւելքի երկրները սկսեցին քայքայվել արեւմտյան քաղաքականության հարձակման ներքո:

Միեւնույն ժամանակ այդ պահից սկսած՝ ի հայտ եկավ մեկ այլ միտում.  աշխարհակարգի հիմնական հաստատություններն այս կամ այն չափով կաթվածահար էին լինում կամ՝ քայքայվում: 2011-ին Աստանայի գագաթաժողովում ԵԱՀԿ-ն չկարողացավ նույնիսկ գործողությունների ծրագիր ընդունել, իսկ Եվրամիությունը կանգնել էր իր հետագա գոյության նպատակահարմարության փաստի առջեւ:

Ռազմավարական եւ ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոն

ՀՀ, Երևան 0033, Երզնկյան 75

Հեռ.՝

+374 10 528780 / 274818

Էլ. փոստ՝

info@acnis.am

Վեբկայք՝

www.acnis.am

Հոդվածագիրների տեսակետները կարող են չհամընկնել ՌԱՀՀԿ դիրքորոշումներին:

Արտատպման դեպքում հղումը «ACNIS ReView. Հայացք Երեւանից» օնլայն-հանդեսին պարտադիր է: