Դեռեւս 1997 թվականից Հայաստանի հասարակությունը մտավոր ծուղակի մեջ էր, որի հեղինակը ՀՀ առաջին նախագահն էր: «Ծուղակի» հիմնական բովանդակությունը հետեւյալն է. Հայաստանը՝ պահանջելով Արցախը եւ, միաժամանակ, պահանջատիրության հայտ ներկայացնելով Թուրքիային, իր հարեւանների հետ սուր բախումների մեջ է հայտնվել, եւ մենք երբեք չենք կարող բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատել նրանց հետ, մինչեւ փոխզիջման չգնանք: Եվ, քանի որ, ըստ էության, ագրեսորն ու պահանջատերը մենք ենք, բնականաբար, առաջինը մենք պետք է գնանք զիջումների:
Բացի դրանից, ըստ Տեր-Պետրոսյանի տրամաբանության, քանի կա միջազգային հանրությունը, որը երկրների տարածքային ամբողջականության գաղափարի պահապանն է, երբեք թույլ չի տա, որպեսզի Արցախը ճանաչվի Ադրբեջանի կազմից դուրս: Մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը եւ նրա շահերի պաշտպան Թուրքիան, երբեք չեն հաշտվի այդ իրականության հետ եւ ֆինանսական ու ռազմական հզորություն ձեռք բերելով՝ իրենց խնդիրներն ուժով կլուծեն: Ավելի մանրամասն այդ թեզերը Տեր-Պետրոսյանը շարադրել է «Պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն. լրջանալու պահը» հոդվածում:
Եթե հետադարձ մի հայացքով վերագնահատենք անցած ուղին, Տեր-Պետրոսյանի ասածները, կարծես թե, տրամաբանական են՝ ամեն ինչ հենց այդպես էլ կա. Ադրբեջանը հզորացրել է իր բանակը, ի դեմս Իսրայելի, Պակիստանի ու Մեծ Բրիտանիայի՝ ձեռք բերել դաշնակիցներ եւ նրանց օգնությամբ հաղթել պատերազմում:
Սակայն ավելի խորքային դիտարկումների դեպքում այդ տրամաբանությունը խախտվում է, առնվազն երկու պարզ հարց է առաջանում. ա/ արդյո՞ք Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի համար ամենակենսականը Արցախի հարցն է, որը զիջելուց հետո նրանք կբավարարվեն; բ/ արդյո՞ք Ադրբեջանի վերոնշյալ դաշնակիցներին, ինչպես նաեւ Թուրքիային Արցախի հարցն է հետաքրքրում, որի համար ահռելի ռազմական, դիվանագիտական, հետախուզական ու տեխնոլոգիական օգնություն են տրամադրել եւ տրամադրում Ադրբեջանին:
Այս հարցերի պատասխանը գտնելու դեպքում կարող է բոլորովին այլ պատկեր ուրվագծվել, որտեղ Տեր-Պետրոսյանի տրամաբանությունը կփլուզվի: Զիջումներով կամ, նրա խոսքով, «փոխզիջումներով» հնարավոր չէ բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատել:
Ադրբեջանական կայքերում հաճախ են հանդիպում Աթաթուրքի «շատ հեռատես ու իմաստուն մտքերը» (բնորոշումներն իրենցն է-խմբ.), որը Լենինից պահանջում էր Նախիջեւանն ու Սյունիքը ներառել Ադրբեջանի կազմում՝ թեկուզ ողջ Ադրբեջանը Խորհրդային Միությանը զիջելու գնով: Հետո էլ՝ 30-ականներին, Թուրքիան Իրանի հետ տարածքներ փոխանակեց Նախիջեւան-Թուրքիա սահման ունենալու համար: Այսինքն՝ Աթաթուրքը դեռ այն ժամանակ էր պլանավորել Թյուրքական աշխարհ ստեղծելու նախագիծը, որ, թեկուզ 100 տարի անց, Մեծ Թուրանի համար նախադրյալներ լինեն:
Աթաթուրքը Նախիջեւանի հարցը կարողացել էր լուծել, Սյունիքի հարցն էլ հիմա իրենք են մտադիր գլուխ բերել, եւ Չինաստանից, Սիբիրից մինչեւ Սիրիա ծավալվող Թյուրքական աշխարհի գաղափարը հայ-ադրբեջանական հաշտությամբ չի կարող տապալվել: Սակայն այստեղ խոչընդոտներ կան՝ դրանք են Իրանը, Պակիստանի ոխերիմ թշնամի Հնդկաստանը եւ Ռուսաստանը: Մյուս կողմից էլ՝ Իրանի ոխերիմ թշնամի Իսրայելը եւ Թյուրքական աշխարհից տնտեսական ու աշխարհաքաղաքական նշանակալի շահաբաժիններ ակնկալող Մեծ Բրիտանիան:
Ինչպես տեսնում ենք, Արցախն ու հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները սրանում որեւէ էական դեր չեն կարող կատարել: Զիջելու եւ «լավ ապրելու»՝ տերպետրոսյանական թեզը, որի ծուղակի մեջ են ընկել հազարավոր մարդիկ, սնանկ դուրս եկավ: Այդ գաղափարի կրողն են նաեւ գործող վարչապետն ու փողոցից իշխանության ղեկին հայտնված՝ նրա թիմի մեծամասնությունը: Այդ ամենի վերջնարդյունքը մենք տեսնում ենք: